Çayönü’nde İnsan yakın zamanda yayınlanan bir kitabin ismi.
Kitap, arkeoloji bilimine, tarihöncesi insanı tanımamıza, Ergani’nin tanıtılmasına emek veren, katkı sunan bilim adamlarımızdan biri olan Prof. Dr. Metin Özek tarafından kaleme almış olup Arkeoloji ve Sanat Yayınları‘nca yayınlanmıştır.
Prof. Dr. Metin Özek, uzun uğraşılar sonucu, Çayönü kazılarıyla tarihin derin karanlığından gün yüzüne çıkartılan bilgi ve buluntuları titiz ve bilimsel bir yöntemle inceleyerek edindiği bilgileri anlaşılır, güzel bir anlatımla bu kitapta bizlere sunmaktadır.
Kendisine, biz Erganiler ne kadar teşekkür etsek azdır. Sağ ol hocam, eline ve yüreğine sağlık.
Kitabı tanıtmadan önce, kısaca Metin Özbek’i tanıtmak istiyorum.
M. Özek, 1948 yılında Çorum’da dünyaya geldi. 1969 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Bölümü’nden mezun oldu. 1970 yılında Paris’te Institut de Palentologie Humaine’e araştırıcı olarak girdi. Bu arada Paris VII Üniversitesi’nin doktora programına kaydoldu. 1972 yılında D.E.A sertifikası aldı. 1974 yılında teziyle Doktorat de 3 eme cycle unvanını aldı. 1976’da Devlet Doktorası unvanını aldı. 1977 yılında Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Bölümü’nde Dr. Asistan olarak göreve başladı. 1987 yılında öğretim görevlisi oldu. 1981 yılında hazırladığı “Orta Doğu Tarih Öncesi Toplumlarında Dişlerin Antropolojik Yönden İncelenmesi” adlı teziyle Doçent unvanı aldı. 1988 yılında Profesörlüğe yükseldi. 1991 yılından bu yana Bölüm Başkanlığı görevini yürütmektedir. Ayrıca, 1994-1997 yılları arasında Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekan Yardımcılığı görevinde bulundu. Çayönü kazıları nedeniyle sık sık Ergani’ye gelen bilim adamlarımızdan biridir. Diş antropolojisi, paleopatoloji, insan evrimi ve iskelet biyolojisi üzerine çalışmalarda yoğunlaşmış olup, bu konularda 150’nin üzerinde eseri bulunmaktadır. Çayönü’nde İnsan dışında, İnsan ve Irk, Dünden Bu Güne İnsan gibi kitapları bulunmaktadır.
Çayönü’nde İnsan kitabını güzel bir vefa örneği göstererek Türkiye’de arkeoloji bilimine ve Çayönü kazılarına çok emeği geçen Linda ve Robert J. Braidwood’ların anısına ithaf etmiştir. Kitapta, Çayönü’nün nüfus yapısı, fiziksel yapısı, inanış sistemi, sağlık sorunları anlatılmakta; kitapta yer alan 20 resim ise anlatılanları daha anlaşılır kılmaktadır.
M. Özbek, kitaba yazdığı Önsöz’de:
“Onlar bir avuç insandı. Geldiler, aşağı yukarı 11. 000 yıl öncesinde, Ergani’nin düzlüklerinde, su kaynaklarına yakın bir yerlerde yaşamaya karar verdiler. Önceleri tarım ve hayvancılığı bilmiyorlardı. Çevrelerindeki yabani hayvanları avlıyor, yabani bitkileri toplayarak yaşamlarını sürdürüyorlardı. Zamanla çiftçiliği öğrendiler. Böylece bir ekip üç aldılar. Artı ürüne kavuştular ve besin üreticiliğine dayalı bir köy topluluğunun temellerini attılar. Koyun, keçi ve domuz gibi evcil hayvanları oldu. Zamanla bunlara sığır da katıldı. Onlarla iç içe yaşamaya başladılar. Bu yeni geçim ekonomileri onların toplumsal yapılarına yeni boyutlar kazandırdı. Hilar kayalıklarına sırtlarını verip kurdukları köylerini, zamanına göre farklı işlevlere sahip en karmaşık yapılarla zenginleştirdiler. Oldukça sade bir mimari tarzı yansıtan evlerin yanında, görkemli anıtsal yapılar inşa ettiler. Kendilerine göre inanç dünyaları vardı. Ayinler ve törenler için büyük tapınaklar öngördüler. Kültürel açıdan değiştikçe, inanış sistemlerini de değiştirdiler. Gelişkin bir toplumsal yapıyı oluştururken, farklı sınıfların ve mesleklerin doğmasına zemin hazırladılar. Taşları, kemikleri ve boynuzları işleyip şekilden şekle sokup çeşitli aletler yaptılar. Büyüdükçe büyüdü, çoğaldıkça çoğaldılar. Sayıları binleri buldu. Mehmet Özdoğan’ın deyişiyle bir Çayönü Kültürü’nü yarattılar. 30 yıl süren kazı çalışmaları sayesinde, maddi ve manevi birçok kültürel değerleri gün yüzüne çıkarıldı. Ancak, Çayönü’nde her kazı sonucunda yeni bir kültürel yönünü daha keşfetme fırsatı bulduğumuz ve heyecan verici bu serüveni bizlere sunan insanlar kimdi? Onları yeterince tanıyor muyuz? Nüfus yapıları, inanç dünyaları, beslenme alışkanlıkları, fiziksel yapıları nasıldı? Ne gibi sağlık sorunları vardı? İçinde yaşadıkları doğal çevreye ne tür bir biyo/kültürel uyum gerçekleştirdiler? Elinizdeki bu küçük kitap işte bu heyecan verici öykünün, yeni bir kültürel yapılanmanın mimarlarını, iskeletlerden çıkarabildiğimiz bilgilerin ışığında, çok sade bir anlatım içinde, her türlü tablo, grafik, istatistik veri ve metin içindeki araştırıcı referanslarından arındırarak, biraz olsun tanıtmayı amaçlıyor. Gelin sevgili okuyucular Çayönü Cilalı Taş Devri (Neolitik) insanlarının gizemli dünyasında bir yolculuğa çıkalım” demektedir.
İnsanlarının gizemli dünyasında bir yolculuğa çıkmak için, kitabı mutlaka bulup okumanızı öneririm.
10 Ağustos 2006 tarihinde http://www.gonulsitesi.net sitesinde,
18 Ağustos 2006 tarihinde Ergani Haber gazetesinde,
01 Haziran 2007′ http://www.madenliyiz.biz sitesinde yayımlandı.