İşyerlerinde ve konutlarda gazlardan meydana gelen zehirlenmeler ve olumsuz etkilenmeler genellikle:
I. Baca gazlarından, yani karbonmonoksitten,
II. Doğalgazdan, yani metan gazından,
III. Bir kaza veya saldırı sonucu diğer kimyasal gazlardan …, olmaktadır.
I. Baca Gazından, Yani Karbonmonoksitten Zehirlenme
Baca gazlarından zehirlenmeler genellikle; soba ve kalorifer kazanlarında iyi bir yanmanın gerçekleşmemesinden, soba ve kazan gibi yakma cihazlarının standartlara uygun olmamasından, sobaların düzgün ve kurallara uygun kurulmamasından, bacaların standartlara
uygun olmaması veya tıkalı olmasından ötürü olmaktadır. Bu olumsuzluklar ayrıca aşırı yakıt tüketimine ve yangınlara da neden olmaktadır.
Baca gazı yanma sonucu bacadan atılan gazdır. Karbondioksit, karbonmonoksit, kükürtoksitleri, azot oksitleri, su buharı vs. içerir. Baca tıkalıysa, yanma havası yeterli değil ise bacadan atılan gaz kabaca yanmamış yakıt olarak tanımlanan karbonmonoksit olur. Karbonmonoksit ise, zehirli bir gazdır.
1. Karbon monoksidin özellikleri
• Hava ile çok kolay karışım yaratır.
• Soluma halinde toksiktir, yani zehirleme özelliğine sahiptir.
2. Tehlikeler
• Gaz görünmeyip; yatak odası, oturma odası, salon, mutfak gibi kullanım alanlarımızın dışında kanalizasyon, bodrum ve kapalı-dar alanlara rahatlıkla girebilir.
• Uyku esnasında sinir sistemini felç ettiği ve devre dışı bıraktığı için zehirlenmenin farkına varılmaz. Ailece toplu zehirlenmelere ve ölümlere neden olur.
3. Kişisel Korunma ve İlk Yardım
• Var ise tüplü solunum cihazı kullanılmalı. Cihaz yok ise, hemen olay mahallinden uzaklaşılmalıdır.
• Zehirlenmeler var ise en kısa zamanda bir sağlık kuruluşuna gidilmeli veya hemen bir ilkyardım ekibi çağrılmalıdır.
• Kapı ve pencereler açılıp ortam havalandırılmalıdır.
• Ve en kısa zamanda sorumlu mercie haber verilmelidir.
4. Zehirlenmelere meydan vermemek, hava kirliliğine ve yangınlara sebebiyet vermemek ve az yakıt kullanıp fazla ısınmak için:
• Teneke soba almayınız, teneke soba kullanmayınız!
• Soba alırken, tuğlalı olanları tercih ediniz!..
• Soba alırken; TSE Belgesi, Tip ve Emisyon Belgesi, Kullanım Kılavuzu gibi belgeleri isteyiniz!.
• Sobanızı kurmadan önce bacalarınızı temizleyiniz. Bacaları kış sezonu içinde en az iki defa temizleyiniz (Kömür sobaları için).
• Soba kurarken fazla dirsekten kaçının, zorunlu olmadıkça ikiden fazla dirsek kullanmayın ve soba kurarken duvarla soba borusu arasında en az yarım metre olmasına özen gösteriniz.
• Soba kurarken soba borusunu baca içine fazla sokmayınız, borunun bacayı kapatmamasına dikkat ediniz!!!
• Baca borusunun çatının en yüksek noktasından bir metre daha yüksekte olmasına dikkat ediniz.
• Bacanın ve soba borularının çatlak ve yarık olmamasına dikkat ediniz. Rüzgârlı havalarda baca tepmesi ve baca içinin ıslanmaması için bacaların üzerine baca başlığı takınız.
• Sobalarda naylon, plastik, lastik, atık yağ ve benzeri atıkları kesinlikle yakmayınız!
• Kömür alırken veya kullanırken kömürlerin menşe belgeli ve torbalı olmasına dikkat ediniz. Kaçak, belgesiz ve torbasız kömür kullanmanın suç olduğunu unutmayınız!..
• Yangına ve aile facialarına sebebiyet vermemek için, sobaları kesinlikle benzin, ispirto, gazyağı gibi patlayıcı ve yanıcı sıvı maddelerle tutuşturmayınız!!!
• Sobalarınızı yakarken tahta ve odunla üstten tutuşturmayı unutmayınız.
• Sobalarınıza kömür atarken sobalarınızı ağzına kadar kömürle doldurmayınız!!!
• Zehirlenmelerin olmaması için, gece yatmadan önce sobalarınızı söndürün ve yeni kömür atmayınız!!!
• Sobada herhangi bir geri tepme olursa, tüm pencere ve kapıları açarak evinizi iyice havalandırınız!
II. Kaçak Doğalgazın, Yani Metan Gazının Olumsuz Etkileri
Doğalgaz tesisatından veya yakma cihazlarından kaynaklanacak kaçakları en aza indirmek için; tesisat projelerini ehli ve uzman kuruluşlara yaptırmalı ve yakma cihazları (soba, kombi, kazan vs… ) alırken standartlara uygun cihazlar olmasına ve güvenilir markalar olmasına dikkat etmeliyiz.
Doğalgaz sıkıştırılmış yanıcı, parlayıcı bir gazdır ve bu gaza metan gazı da denilmektedir.
Doğalgaz kaçakları genel olarak; boğulma, yangın ve patlamalara neden olur.
1. Özellikler
• Renksiz, kokusuz (koku sonradan katılmaktadır), zehirsiz, havadan hafif, yanıcı-patlayıcı ve havayla çok iyi karışan bir gaz karışımıdır.
• Boğucu: Gaz belirti vermeden boğabilir.
2. Tehlikeler
• Renksiz olduğu için doğalgaz kaçağının farkına varmak zordur.
• Yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı özelliğinden ötürü can ve mal kayıplarına neden olabilir.
• Gaz havayla çok iyi karıştığından ve havadan hafif olması nedeniyle; kaçağın olduğu yerden binada aşağıdan yukarıya doğru havalandırma boşluğu, merdiven boşluğu gibi alanlara girip tehlike yaratabilir.
3. Önlem
1. Doğalgaz kaçağı olduğunda yetkili kurumlarca hazırlanmış Güvenlik Talimatı’na uyulmalıdır. Yani:
• Küresel vana kapatılarak doğalgazın gelişi kesilmelidir.
• Kapı ve pencereler karşılıklı açılarak ortam havalandırılmalıdır.
• Hiçbir elektrikli ve/veya elektronik cihazın tuş, düğme ve şalteriyle oynanmaz: Açık olanlar açık, kapalı olanlar kapalı kalmalıdır. Elektrik düğmeleri ve fişleriyle oynanmamalıdır.
• Kapı zilleri çalınmamalı, sabit ve mobil telefonlar kullanılmamalıdır.
• Sigara içilmemeli, çakmak, kibrit ve mum yakılmamalıdır.
• Bina veya işyeri yöneticisine haber verilmelidir.
• Hemen mevcut ildeki Doğalgaz Acil Servisine (İstanbul için Alo 187 gibi) kaçak olduğu bildirilmelidir.
• Doğalgaz kaçağı ve arıza giderilinceye kadar doğalgaz yakma cihazı kullanılmamalıdır.
2. Kullanılan yakma cihazlarının yılda en az bir kez yetkili servislerce kontrol ve bakımı yapılmalıdır.
4. İlk Yardım ve Haber Verme
Doğalgaz kaçağı, yangın veya gazdan etkilenme olduğunda hemen;
• İlk Yardım için: Hızır Acil Servis Alo 112’ye gecikmeden hemen telefon edilmelidir.
• Doğalgaz kaçağı için: Doğalgaz Acil Servisi’ne telefon edip durum bildirilmelidir.
• Yangın için: İtfaiye’ye (Alo 110) telefon edilmelidir.
III. Bir Kaza Veya Saldırı Sonucu, Kimyasal Gazların Vereceği Zarar ve Meydana Gelecek Zehirlenmeler
Konut ve işyerlerinde meydana gelen bir kaza sonucu ve/veya insanlara zarar vermek, panik yaratmak amacıyla bir saldırı veya sabotajla yiyecek maddeleri ve su depolarını zehirlenebilir. Bu amaçla kimyasal maddeler (biyolojik de olabilir) kullanılabilir.
I. Özellikler
A-Kimyasal maddelerin genel özellikleri göz önüne alındığında;
1. Öldürücü maddeler (Canlıları öldürmek veya uzun süren bir hastane tedavisi gerektirecek şekilde ağır yaralar yapmak amacıyla kullanılır.)
2. Öldürücü olmayan maddeler; (Canlıları belli bir süre saf dışı bırakmak amacıyla kullanılır.)
3. Bir topluluğu etkisiz duruma getirmek için kullanılan maddeler (Temas eden canlıları belli bir süre hareketsiz bırakmak için kullanılır.)
B-Zehirleme özelliği olan kimyasal maddelerin kalıcı vasıfları açısından;
1. Kalıcı olmayan kimyasal maddeler (Zehirli hallerinin tabi paralanma yoluyla veya iklim şartlarına göre birkaç gün içinde kaybederler.)
2. Kalıcı olan kimyasal maddeler (Tabi bozulmaları çok yavaş olup bulundukları duruma göre günlerce veya haftalarca zehirleyici özelliklerini devam ettirir.)
C-Kimyasal maddelerin bulaşma olasılıkları açısından;
1. Şahsın yapacağı ilk müdahale;
a. Bulaştıkları maddeleri temizlemek,
b. Kimyasal maddelerin cinsinin tayini için ilgililere durumu acele bildirmek,
c. Kimyasal maddelerin cinsini tespitten sonra icap eden tedaviyi yapmak.
2. Kimyasal maddelerin çeşitli özellikler taşıması; farklı fraksiyonlar vermesi konuyu bilmek hususunda özel bir eğitim ve bilgiyle gerekli kılmaktadır.
II-İlk yardım ve doktor müdahalesine kadar öncelikle kişinin dikkat etmesi gereken hususlar;
• Vücudun bulaşmaya maruz kalan bölgelerindeki kimyasal maddeler silinmelidir.
• Bu işlemi absorblama özelliği olan pamuk yün veya benzer maddelerle yapılmalıdır.
• Vücudun etkilenen bölgesine hipokralitli kireç pomadı sürülmelidir.
• Sulandırılmış bir kireç solüsyonuyla veya sabunlu su ile de etkilenmiş bölge silinmelidir.
• Vücudun kimyasal maddeye bulaşmış bölgeleri örtülmelidir.
• Bulaşmış elbiseler çıkarılmalı ve kapalı bir yere konmalıdır.
• Sıvı özelliği olan kimyasal maddelerin bulaştığı elbiseler derhal çıkarılmalıdır.
• Giyeceklerin zehirli maddeleri absorblamaları ve devamlı zehirli buharlar yayabilecekleri hatırda tutulmalıdır.
• Zehirli gaz ihtimaline karşı tedbir alınmalıdır (ılık bez vb.)
• Vücudun açıkta kalan bölümleri korunmalıdır.
• Açıkta bulunan şeylere el sürülmemelidir.
• Bölgede bulaşma ihtimali kuvvetli ise bu bölge rüzgâra karşı gidilerek geçilmelidir.
• Zehirli bir gazı teneffüs edilmiş ise mutlaka yardım talep edilmelidir.
• İlk yardım gelene kadar şahıs kendi temizliğini kendi yapmalıdır.
• Kimyasal zehirlenmelerde mutlaka hekim tedavisi altına alınmalıdır.
III-Zehirli kimyasal maddeler ile yapılacak saldırı, sabotaj ve kazalara karşı koruma amacıyla yararlanılacak malzemeler ve bazı tıbbi malzemeler aşağıda belirtilmiş olup, gerektiğinde tıbbi maddelerin hekim kontrolünde olayın mahiyetine göre kullanılması esasa alınmalıdır.
1. Özel koruyucu elbise ve eldivenler
2. Kendi kendine atılabilir atropin ampulleri
3. Oksim iğneleri
4. Oksim komprimeleri (tabletleri)
5. Nitrat ampulleri
6. Özel temizleme tamponu (Fulon toprağı emdirilmiş kumaş)
7. Kireç klarürü (Kalsiyum hipoklorit)
8. Portatif oksijen cihazları
9. Dedektör kâğıtları
10. Artık buhar dedektörleri
11. Fizozliğmin 2 mg.lık ampuller
12. Sodyum nitrat 10,5 ml eriğiyle 300 mg.
13. Sodyum Tiyosülfat
14. Kobalt etebat
15. Dimetkaprol (BAL) ampulleri pomat genel antibiyotikler.
IV-Herhangi bir kimyasal zehirleme amaçlı saldırı, sabotaj veya kazalarda öncelikle göz önünde bulundurulması gereken hususlar:
1. Gözlerin tahrişi ve görüşün bozulması,
2. Baş ağrıları ve baş dönmesi,
3. Solunum zorlukları-burun akması,
4. Yiyecek ve suda yabancı tat,
5. Bir seresolün (yani bir kimyasalın veya biyolojik nesnenin) atıldığının görülmesi
6. Suya yabancı damlaların düştüğünün görülmesi,
7. İnsan ve hayvan cesetlerinin görülmesi,
ikaz bakımından göz önünde bulundurulması gereken hususlardır.
12 Ocak 2009 tarihinde http://www.kmo.org.tr sitesinde ve
28 Ocak 2009 tarihinde www.tarihteneski.com sitesinde yayımlandı.