“Yenilenlerin tarihidir bu anlatacağım
tarihleri anlatılmayacak olanların tarihi.” -Francis Combes
Toplumsal tarihimizde Ergani’nin önemli bir yeri olduğunu düşünüyorum. Çünkü toplumsal uyanışın yaşandığı ilk yerlerden biridir Ergani.
1960’lı yıllarda yapılan Kımıl Mitingi, Elektrik Yürüyüşü, Lise Boykotu, TÖS’ün Türkiye çapındaki boykotuna katılım eylemi, DDKO ve TİP’in faaliyetleri; ve asker uğurlamada meydana gelen trafik kazası sonrasındaki devletin sorumsuzluğunu -“devlet otoritesini” protesto yürüyüşü bunun kanıtlarıdır.
M. Şehmus Güzel, Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı –TÜSTAV yayınlarınca yayınlanan 48 sayfalık “Ergani Yürüyor” anılar kitapçığıyla; bizlere bu kanıtlardan birini, o güzel günlerin hikâyesini anlatmakta; toplumsal uyanışımızın anılarda kalmış ve neredeyse unutulmaya yüz tutmuş bir kesitini sunarak hafızalarımızın tazelenmesine yardımcı olmaktadır.
Kitapçıkta anlatılan asker uğurlamasındaki trafik kazası olduğunda ve protesto yürüyüşü yapıldığında ben 15 yaşındaydım.
Üçevler’de yaşıtım akraba çocukları ve arkadaşlarımla oyun oynuyordum. Saray Mahallesi’nin üst kısmında Haci Hasenin Bahçesi civarında bulunan Fincan’ların evinden birden çığlıklar, feryatlar, ağıtlar yükselmeye başladı. Sonra kara haber yayıldı:
“Asker uğurlamaya gidenleri götüren kamyon devrilmiş. Çok ölü, çok yaralı var. Fincan’ların oğlu da ölmüş!..”
Annem, nenem, yengelerim, amcam çocukları… hepimiz bizim evin damına çıktık. Baktık dağın eteğinde yeşillikler arasındaki Beşiktaş’ta da tüm Beşiktaşlılar damlarda…
Tez ulaşan kötü haberin duyulması üzerine sadece Üçevler ve Beşiktaş değil, Ergani’de herkes ya yollara düştü ya da damlara çıktı: Kulaklar Fincan’ların evinden yükselen Kürtçe feryatta, gözler ise İstasyon yolunda…
Ve çok sonra babam çarşıdan geldi. Kızgın ve üzgündü. Kendisini hiç böyle kızgın görmemiştim. Aile büyüklerime: “Devlet adamlarında insanlık, vicdan, merhamet kalmamış. Mezbahaya davar götürür gibi yaralıları üst üste atarak, Diyarbakır’a hurda bir kamyonun arkasında doktorsuz gönderdiler” türünden bir şeyler anlattı üzün bir ifadeyle.
İki gün sonrada çarşıda çok kalabalık bir yürüyüşün yapıldığını duydum. O günlere dair bütün hatırladıklarım bunlar.
Yıllar sonra, 30 Temmuz 1965’teki bu kaza nedeniyle 2 Ağustos 1965’te yapılan yürüyüşle ilgili bir fotoğrafı 18 Eylül 2009’da Diyarbakır İletişim Grubuyla paylaştım. Aslında yürüyüşle ilgili fotoğraflar çok önceden, ta 2004’te elime geçmişti. O zaman fotoğrafların bu yürüyüşe ait olabileceği aklıma gelmemişti. Ergani’de yapılan miting ve yürüyüşlerden biridir diye düşünmüştüm. Ve bu fotoğrafları 2005’te yayınlanan Çayönü’nden Ergani’ye Uzun bir yürüyüş kitabımda sayfa 220’de “Ergani’de yapılan bir yürüyüş”; sayfa 689’da ise “Adil Öztürk. Hürriyet muhabiri olarak Ergani’de yapılan bir yürüyüşü izlerken” resim altı yazılarıyla kullandım.
Kitabım çıktıktan sonra, Rahmi Güzel’le bir sohbetimizde: “Abi, senin en önde yürüdüğün ve Atatürk’ün fotoğrafını kalkan gibi önünde taşıdığın o yürüyüşü hatırlıyor musun? Neyin nesiydi o yürüyüş?” diye sorduğumda; Rahmi -aklımda kaldığı kadarıyla-; “Asker uğurlamada İstasyon yolunda traktör devrildi. Ölü ve çok yaralı vardı. Kaymakamın şoförü “Kaymakam Bey’in arabası pislenir” diye arabayı vermemesi üzerine yürüyüş yapıldı. Yürüyüş, o yürüyüştür.” şeklinde bir açıklamada bulundu.
18 Eylül 2009 günü bu fotoğraflardan iyi olanını (diğeri fotokopiydi) Diyarbakır İletişim Grubuyla paylaştım. Fotoğrafla birlikte Rahmi Güzel’in anlattıklarından aklımda kalanları da not düştüm; ve “Belki Değerli Hocam M. Ş. Güzel bizlere bu konuda bir şeyler yazabilir” diye, Hocama güzel bir pas attım.
Ve iyi ki M. Şehmus Güzel Hocama bu pası atmışım. Ve iyi ki Diyarbakır İletişim Grubuyla bu fotoğrafı paylaşmışım. Eğer bunları yapmamış olsaydım “Ergani Yürüyor” anılar kitapçığı belki de olmayacaktı. Paylaşıldıkça bilginin zenginleşmesi bu olsa gerek.
“Ergani Yürüyor” anılar kitapçığının bilinen ve bilinmeyen tüm “hafıza silicileri”ne rağmen bireysel ve toplumsal belleğimizin/tarihimizin oluşmasına katkı yapacağını düşünüyorum. “Ergani Yürüyor”, artık bizim kitabımız. Kitabın sıcak, içten ve sade bir anlatımı var. Her satırında Ergani, her satırında tarihten çıkarılacak “ders”ler var.
M.Ş. Güzel, ismi gibi güzel bu kitabı kaleme aldığı için ve de bu kitabın yazılışına vesile oluşumu belirterek şahsımdan övgüyle söz etmesinden dolayı Hocama saygı ve teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca bu fotoğraf gibi yüzlerce fotoğrafı bize armağan eden gazete bayiliği, gazete muhabirliği gibi birçok işle uğraşan ve on parmağında on marifet olan “Sinemacı” Adil Öztürk’ü de burada saygıyla anıyorum. “Adil Amca”nın bu ve daha birçok fotoğrafını bana veren oğlu ve adaşı Dr. Adil Öztürk’e de çok çok teşekkür ediyorum.
Hocam eline sağlık!
2 Nisan 2010 tarihinde Ergani Haber gazetesinde,
2 Nisan 2010 tarihinde www.kritize.net sitesinde,
4 Nisan 2010 tarihinde www.sivildusunce.com sitesinde yayınlandı.