Erganili hemşerilerime güzel bir haberim var. 1966 yılında, “Ergani İlçesinin Monografisi” adıyla hazırlanan ve içerisinde Ergani ile ilgili güzel fotoğrafların bulunduğu bir mezuniyet tezi elime ulaştı.
Tezi İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü öğrencisi Gülden Uluğ hazırlamış. Gülten Uluğ’u şahsen tanımıyorum. Kanımca Diyarbakırlı olup Uluğ ailesindendir. Tezine yazdığı önsözde Ergani’ye yaz mevsiminde amcası Av. Faruk Uluğ’la birlikte gittiğini yazmakta, ama Erganili hemşerim ve arkadaşım Naci Uluğ’a kendisini sorduğumda tanımadığını söyledi.
Tezde önemli sayılacak bilgiler yok, sadece bir iki yerde dönemin koşullarına ters kısa açıklamalar var. Ötesi bildiğimiz tezlerin bir benzeri. Tez üç bölümden oluşuyor:
Birinci Bölüm: Fiziki Coğrafyası: 1. Relyef, 2. İklim, 3. Sular, 4. Toprak ve bitki örtüsü.
İkinci Bölüm: Beşeri Coğrafyası: 1. Nüfus, 2. Yerleşme, A) Ergani: yeri, topoğrafyası, tarihçesi, meskenler, belediye, B) Köyler: özellikleri, kuruluş yerine göre tipleri, meskenler, yaşayış, 3. Sağlık durumu, 4. Öğretim durumu.
Üçüncü Bölüm: Ekonomik Coğrafyası: 1. Ziraat, 2. Hayvancılık, 3. Mahalli sanatlar, 4. Yeraltı zenginlikleri, 5. Ticaret, 6. Ulaşım ve en sonda da “Netice” başlığı altında bir değerlendirme var.
Tez toplam 95 sayfa. 74. sayfadan sonra 1966 yılında Ergani’de çekilmiş 22 (23) adet fotoğraf, 87. sayfadan sonra ise Ergani’nin Nüfus Haritası, Yol Haritası, 5000 Ölçekli Yerleşim Planı ve Coğrafi Haritası yer almakta.
İkinci Bölümde ilçenin nüfusuyla ilgili bilgi verilirken, dediğim gibi, dönemin koşullarına ters bazı kısa açıklamalar yapılmış. Yazım hatalarına dokunmadan ve parantez içinde kendi notlarımı da düşerek aktarıyorum bunları:
«Cuinet Vital’in belirttiği gibi 1891 de Ergani’nin sancak olarak nüfusu 134.517 kişi idi. Ve bunun 35.382 sini müslümanlar teşgil ediyordu. Yine o zaman 17.300 Ermeni vardı. Sadece Ergani kasabasının nüfusu ise 6150 olup müslüman sayısı 2625 idi. (Ergani kasabasının o zaman toplam nüfus 6150, doğru. Dağılımı da şöyledir: 2625 Müslüman, 2000 Gregoryen Ermeni, 525 Protestan Ermeni, 1000 Rum Ortodoks. Kısacası Ergani kasabasında gayrimüslimlerin sayısı Müslümanlardan daha fazlaydı, çünkü gayrimüslimlerin toplam sayısı 3525 idi. 60’lı yıllarda bu şekilde Ermenilerden bahsetmenin, yazmanın kolay olmadığını unutmayalım.–M. Üzülmez)
Bugün ise ilcede nüfusun çoğunluğunu müslümanlar teşkil eder ve umumiyetle hanefi mezhebinde bulunmaları dikkati çeker. (Şafi mezhebine mensup olanların da sayısal bir çoğunluk oluşturduğunu hatırlatmalıyım. –M. Üzülmez) Ergani’de şimdi Ermeni kalmamıştır. Ermeni olupta bugün islamlaşmış birkaç şahıs vardır.
Ergani’ye 1293 harbinde gelmiş Kars havalisi göçmenleri vardır. Bunlar halen Aşağı Balahur köyünde oturur. 331 kişi dirler.
Ayrıca 1936-40 yılları arasında Yugoslavya ve Bulgaristan’dan gelen göçmenler bilahare Diyarbakır, İzmir, Eskişehir ve Bursa’ya nakletmişlerdir. (Nakledilmemişlerdir, çevre koşullarına uyum sağlayamadıklarından ve başka nedenlerden dolayı kendileri gitmiştir. –M. Üzülmez) Halen Ergani (merkezde) de 4 hane kadar Bulgar göçmeni vardır.
Yugoslavya ve Bulgaristan’dan gelen göçmenlerin sayısı 259 olup, çoğunluğu Herbetu köyünde yerleşmiştir.
Herbetu köyünde inşa edilerek tamamı kendilerine tahsis edilmiş olan mahallelerde bu göçmenlerin iskanı temin olunmuştur.
Konuşulan esas dil Türkçe’dir. Buna rağmen köylerde çoğunluk kürtçe konuşur. (60’lı yıllarda, bir mezuniyet tezinde köylerde çoğunluğun Kürtçe konuştuğunu söylemek az şey değil, cesaret ister bence. –M. Üzülmez)
Ahalisi buğday tenli vucutça sağlam insanlardır, oldukça yaşlılarına tesadüf edilir. Erkekleri zamanımıza uygun giyimli olmakla beraber çoğu şalvar ve kasket giyer, kadınlarda eşarp manto ve çarşaf giyerler.» (s.22-23)
«İlçe merkezinde oturan halk Maden vesair mahallelerden gelip yerleşen Türklerdir. Merkez ve mülhakatı bilhassa Akkoyunlu Türkleriyle, Oğuz boylarındandır. (Bir tezde biraz da palavra olması lazım. Yoksa öğrenci okuldan nasıl mezun olacak?-M. Üzülmez)» (s.31)
“Ergani İlçesinin Monografisi” mezuniyet tezi İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanesinde (Yerel Yer Numarası: 04264) bulunmaktadır. Bende PDF’si var, isteyen hemşerilerime tezin PDF’sini gönderebilirim.
Dediğim gibi, benim asıl ilgimi çeken fotoğraflar oldu. Bu Tezde yer alan fotoğrafları bilgisayar marifetiyle PDF’den tek tek seçip JPG dönüştürdüm. Bunlardan çözünürlükleri kısmen iyi olanları bugün bir taneden başlayarak her hafta dörder dörder sizlerle paylaşmayı düşünüyorum. Umarım işe yarar.
Selamlar.
Yazının devamı: Ergani İlçesi Monografisi-2
12 Kasım 2020 tarihinde:
https://www.erganihaber.net/haber/8087/ergani-ilcesinin-monografisi.html de yayımlandı.