İnsanların arzu etmediği, istemediği her şeye kirlilik denir. Doğal kaynakları aşırı ve yanlış kullanmamız sonucunda; çevre bozulmakta, tahrip olmakta bu nedenle doğanın temel unsurları olan hava, su ve toprağın yapısı bozulmaktadır. Bu durumdan insanlar dahil, tüm canlı varlıklar olumuz yönde etkilenmektedir. Bu olumsuz etkilenmeden ortaya çıkan çevre sorunlarına çevre kirliliği deniliyor. Kısaca çevre kirliliği çevrede olmasını istemediğimiz unsurların toplamıdır.
Bunların başlıcaları;
-Hava kirliliği,
-Su kirliliği,
-Toprak kirliliği,
-Gürültü kirliliği,
olarak sıralanabilir. Bu kirliliklerden doğalgazla doğrudan ilgili olan hava kirliliğidir. Hava kirleten kaynakları iki grupta toplayabiliriz.
1) Doğal Kaynaklar:
-Volkan faaliyetleri,
-Orman yangınları,
-Açık arazideki hayvan ve bitki örtülerinin bozulması.
2) Yapay Kaynaklar:
İnsanların faaliyetleri sonucu oluşan kaynaklardır. Bu kaynaklar;
-Isıtma amacıyla konutlarda yakıt kullanımı (katı ,sıvı,gaz yakıt gibi),
-Sanayi faaliyetleri,
-Ulaşımda motorlu taşıtların kullanımı, şeklinde sıralanabilir.
Yanma ile yakıt içinde bulunan kükürt, (SO2, SO3)kükürtoksiltlere; karbon ise, CO ve CO2 gazına dönüşür. Bunların yanında ortaya çıkan is, kurum, kül insan ve çevre sağlığını olumsuz etkilemektedir. Bu zarar, kışın rüzgarın hafif ve nemli olduğu günlerde daha çok artmaktadır. Yakıt, yandığında ısı ve ışık veren maddelerde deniliyor.
-Katı yakıtlar (odun, odun kömürü, taşkömürü, linyit, kok…)
-Sıvı yakıtlar (gazyağı, motorin, fuel-oil…)
-Gaz yakıtlar (hava gazı, biogaz, sıvılaştırılmış petrol gazı-LPG ve Doğalgaz vs.) olmak üzere üç grupta toplanırlar.
Neden Doğalgaz?
Doğalgaz, renksiz, kokusuz, havadan hafif ve başıca metan, etan, propan, azot…
İhtiva eden yanıcı bir gaz karışımıdır. Temiz bir yakıt olup, kolay yanar ve parlar. Tam yanması mavi bir alevle olur. Sistemde gaz kaçağını kontrol etmek için koku (çürük sarmısak kokusu gibi) sonradan ilave edilmiştir.
Doğalgaz çok düşük sıcaklıkta (-160 C) atmosferlik basınçta “Sıvılaşır” ve bu sıcaklığı korumak kaydı ile basınçsız kaplarda, tanklarda sıvı olarak depolanabilir. Neden doğalgaza gelince;
1) Doğalgaz diğer yakıt türlerine göre daha temiz bir yakıttır. İçeririnde kükürt ve organik kükürt bileşikleri yok denecek kadar azdır. Böylece yanma sonucunda kükürtlü gazların atmosferi kirletmesi söz konusu değildir. Doğalgaz yandığında kül bırakmaz, çöp dağlarında sorun yaratmaz. Kısaca, petrol ürünleri
ve kömürün tersine kullanımı çevre kirliliğine çok az etki eder.
2) Doğalgaz kolay ve verimli yanan bir gazdır.
3) Doğalgazla hassas ısı ayarı yapmak olanaklıdır.
4) Endüstriyel uygulamalarda doğalgazın kullanımı sadece enerji tasarrufu sağlamakla kalmaz, verimliliği de artırır, ürün kalitesini yükseltir, işletme ve bakım giderlerini en aza indirir.
5) Doğalgaz diğer yakacaklarda olduğu gibi depolama ve yakıt hazırlama (kırma, ön ısıtma v.b.)işlemleri gerektirmez. Dağıtma şebekesinden alındığı biçimiyle yakıcı sistemlerde kullanılır.
6) Doğalgaz ile çalışan cihazların otomatik kontrolü kolaydır. Emniyetli bir kontrol kumanda sistemi kurmak olasıdır. Vs.
Bu üstünlüklerden dolayı doğalgaz kullanımı dünyada hızla artmaktadır, her geçen gün daha fazla tercih edilmektedir.
Türkiye de doğalgaz kaynakları var mı? Varsa rezervi nedir?
Dünya Enerji Konferansına Türk Mili Komitesi’nin sunduğu Enerji Raporu’na göre (Ankara Eylül 1985);
Doğalgaz bakımından ülkemiz hiçte zengin değildir. Buna karşın kaynak varlığını artırıcı çalışmalar ile doğalgaz arama çalışmaları sürdürülmektedir.
Ülkemizde doğalgaz, Hamitabat-Kumrular, Dodan, Çamurlu, Jura, Mürefte, Ortaköy, Şarköy sahalarında bulunmakta olup, halen 21milyar m3 görünür, 55 milyar m3 toplam rezerv tespiti yapılmıştır. TPAO tarafından Hamitabat sahasında yapılan son çalışmalar ile bu sahadan 2.5 milyon m3/gün gaz üretiminin başlatılabileceği tespit edilmiştir. 1984 yılında doğalgaz üretimi 40 milyon m3 seviyesine kadar çıkarılmıştır.
Çevre açısında doğalgazın etkileri, yaraları ve zarları:
Doğalgazın 9 Şubat 1990 tarih ve 20428 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan “Doğalgazın Kulanım Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile günlük yaşantımıza girmiş biri olan “İstanbul Doğalgaz Profesi”nin yüklenmiş bulunmaktadır. Bu konuda Belediyeye bağlı bir kuruluş olan İstanbul Doğal Dağıtım A.Ş (İGDAŞ) yetkilidir. Ankara’da benzer kuruluş EGO’dur. BOTAŞ ise doğal gazın ithali, yurtta satış ve dağıtımından sorumlu tek kuruluştur.
Doğalgaz kullanımında İGDAŞ Uygulama Kuralları, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü ve TSE 7363 Doğalgaz Bina, İç Tesisat, Projelendirme ve Uygulama Kuralları, vs… esas alınmalıdır. Neden doğalgaz bölümünde, doğalgazın petrol ürünleri ve kömürün tersine daha temiz bir yakıt olduğunu ve çevre kirliliğine çok az etki ettiğini belirtmiştik. Doğalgaz çevre dostu bir yakıttır diyebiliriz. Yapılan bir incelemede konut bazında, yakıt tüketiminin neden olduğu kirletici miktarları Tabloda gösterilmiştir. (Tablo geniş yer tuttuğu için buraya alınmamıştır.)
Kömürlü kalorifer yandığı zaman 48 kg SO2, sıvı yakıtlı kalorifer yandığı zaman 60 kg SO2 görülmektedir. Doğalgazda ise SO2 görülmemektedir. CO için ise kömürlüde 42 kg, sıvı yakıtlıda 20 kg kirletici görülmektedir. NOX kömürlüde 28 kg, sıvı yakıtlıda 24 kg, doğalgazlı kalorifer tesisinde ise 10 kg dir. Bu tablodan da görüldüğü gibi doğalgazın kirletici emisyonları diğer yakıtlara oranla çok çok azdır. Bu özelliğinden dolayı İstanbul’da hava kirliliğini azaltmak için, 20.1.1993 tarihinde toplanan İstanbul İli mahalli Çevre Kurulu: “Halen döşenen şebeke 1.2 milyar m3 doğalgaz dağıtımı yapabilecek kapasitededir. Bu nedenle yılda 800 milyon m3 olan İstanbul doğalgaz istihkakının artırılması için üst makamlar nezdinde girişimde bulunmasına, doğalgazın özendirilmesi ve yaygınlaştırılması için gerekli önlemlerin alınmasına” karar verilmiştir.
Doğalgazın, gaz fazında bir enerji kaynağı oluşu nedeniyle gerek taşınması, gerekse kullanımı sırasında meydana gelebilecek kaza risklerinin azaltılması için taşıma, işletme, bakım, onarım ve kullanma standartlara uyulması durumunda taşıma, işletme ve kullanma yönünden çevresel etkileri en az düzeyde olmaktadır.
Doğalgaza ilişkin dünyada geliştirilen teknolojilerin bir bölümü enerji tasarrufu, azot oksit emisyonları, taşıma kolaylık ve emniyeti ile doğalgazın taşıtlarda kullanımı ile ilgili olup, bu teknolojilerin yakından takibi ve ülkemizde de kullanılabilirliğinin etüdü gerekmektedir. (Örneğin İstanbul’da ve Ankara’da belediye otobüslerinin doğalgazla çalışması araştırılmaktadır.)
Doğalgazın yakılması esnasında NOX oluşumu yanma sıcaklığına, yakma hücresinin tasarımına ve yanma havası miktarına bağlıdır. Yanma hücresi büyüdükçe ve yanma sıcaklılığı yükseldikçe NOX emisyonları çevreyi etkilemektedir. Ancak, bu durum yine de diğer yakıtlara nazaran daha az olmaktadır.
Doğalgazın şimdiye kadar sıraladığımız üstün yanlarının yanında bazı zorlukları ve riskleri de vardır. Ülkemiz açısından bu riskleri iki noktada toplayabiliriz.
1. Ulusal doğalgaz yataklarımız yok denecek kadar azdır. Dolaysıyla doğalgaz tümüyle ithalata dayalı bir sektör oluşturmaktadır. Dışa bağımlılık veya bir ülkeye bağlanma yerine birçok ülkeden ithalatı ve diğer alternatif yakıtların iyileştirilmesi, araştırılması da düşünülmelidir. Örneğin, kalitesiz olan kömürlerimizin iyileştirilmesi, zenginleştirilmesi ve petrol arama çalışmalarımızın hızlandırılması, güneş enerjisi, termal enerjiden yararlanma gibi…
2. Doğalgaz kullanımında emniyet, kalite, bilinç, organizasyon ve altyapı çok önemlidir. Altyapı maliyetinin ağır ve bu konularda ülkemizin önemli eksiklikleri olduğu bilinmektedir. Doğalgazın dikkatsiz kullanımının yaratabileceği riskler unutulmamalıdır. Genellikle, kazan dairelerinin imar kurallarına uygun olarak yapılmış havalandırma, elektrik ve baca tesisatları yoktur. Mevcut kazanların önemli bir bölümü ise çok eskidir. Bu tür kazanlarda verim düşüktür. Tüm bu olumsuzluklar baştan dikkate alınmalıdır. Kazan dairelerinde doğalgaz kullanmayı düşünen aboneler kazanlarını ve kazan dairelerini yetkili kuruma ya da uzman firmalara etüt ettirmelidirler. Bu etütlerin sonuçlarına göre de, kazan dairelerinde gerekli onarım ve tadilatları yaptırmalıdırlar.
Doğalgaz yakmada, sorumlu, hatta olanaksız olabilecek kazan dönüşümlerinin “astarı yüzünden daha pahalı olmaması” için teknik yeterliliği olan kişilere danışılması gereklidir. Kazan ekonomik ömrünü doldurmuş ise yeni bir kazan alınmalıdır. Kazan seçiminde dikkatli olunmalı, TSE yeterlilik belgesi mutlaka aranmalıdır. İthal cihazlarda ise uluslararası standartlara uygunluk (DİN, BS, ANSI…) aranmalıdır.
***
Herkesin temiz bir çevrede yaşama hakkı vardır. Temiz bir çevrede yaşamak için, temiz yakıt kullanalım! Kirletmeden ısınalım!
1 Ekim 1993 1 Ekim 1993 İstanbul Ticaret Gazetesi’nde yayımlandı.’nde yayımlandı.