Kış sezonuna girdik. Sobalar kuruldu/kuruluyor. Pratik olarak kömürlü sobalarda hem zehirlenmelere, hem yangınlara ve hem de fazla yakıt tüketime sebep olmamak için, tehlikesiz, sağlıklı ve az yakıtla çok ısınmak için; sobalarla ilgili bazı pratik bilgileri bilmemizde yarar vardır.
Dumansız, kazasız ve belasız güzel bir kış dileğiyle bu pratik bilgileri bilgilerinize sunuyoruz.
I-Sobalar Hakkında Bilmemiz Gereken Hususlar:
*Konutlarda meydana gelen yangınların %20′ sinin sobalardan ileri geldiğini,
*Onlarca insanın sobalardan zehirlendiğini,
*Gaz (duman) sızdıran sobaların baş ağrısına, baş dönmesine, astıma, göz yaşarmasına ve öksürmeye neden olduğunu,
*Sobaların; tutuşturulması ve taze kömür ile beslenmesi esnasında bacadan kurum yağdırarak, hem baca tıkanmasına hem de hava kirliliğine neden olduğunu,
*Sobaların çoğunun kontrollü ve istenilen ayarda yakılamadığından dolayı bizi bazen üşüttüğünü ve bazen de terlettiğini,
*İstediğimiz zaman uyutamadığımız ve istediğimiz zaman yanmasını devam ettiremediğimiz, yani hava kapakçıkları ve klapeleri az veya çok havaya ayarlanabilme özelliğinde olmayan sobaların en az %35 daha fazla yakıt tükettiğini,
*Sobaların çoğunda yanmayı gerçekleştiren birincil (primer) havayı kontrol eden sızdırmazlık düzenlemesinin olmadığını,
*Soba bağlantı ve ayar yerlerinde sızdırmazlık sağlanamaması halinde soba içine çok miktarda hava sızdığını, bunun da fazla kömür tüketimine neden olduğunu,
*Teneke sobaların fazla kömür tüketimine ve de hava kirlenmesine neden olduğunu,
*Yanma bölgesi refrakter tuğla ile kaplı olmayan sobalarda yanma sıcaklığını korumanın mümkün olmadığını,
*Isı yayma bölgesi olmayan sobaların odayı değil de bacayı ve havayı ısıttığını,
*Alttan tutuşturmalı sobaların üstten tutuşturmalı sobalara göre en az %20 daha fazla kömür tüketimine, baca tıkanmasına ve hava kirlenmesine neden olduğunu,
*Özellikle yüksek basıncın hüküm sürdüğü ve rüzgârlı günlerde, baca tepmesi sonucu zehirleyici özellikte olan karbon monoksit gazının sobadan oda içine doğru sızdığı/yayıldığı, bu nedenle zehirlenmelere neden olduğunu, BİLİYOR MUSUNUZ?
**Zehirlenmelere, baş dönmesine, gözlerin ve üst solunum sisteminin tahribatına, havamızın ve bütçemizin kirlenmesine neden olan markasız, emisyon tip belgesiz, standartlara uygun olmayan, yapım ve montajında sızdırmazlığı olmayan… kötü sobaların gelişmiş hiçbir ülkede artık kullanılmadığını,
**Baş ağrısına, astıma, zehirlenmelere ve hatta ölüme neden olan bu kötü sobaların gelişmiş hiçbir ülkede artık kullanılmadığını, BİLİYOR MUSUNUZ?
II-Soba Alırken Dikkat Edilecek Hususlar:
*Soba alırken TSE Belgesi, Garanti Belgesi ve Kullanım Kılavuzu mutlaka istenmeli,
*Sobanın gövde malzemesi en az 5 mm et kalınlıkta sert pik döküm veya çelik levhadan yapılmış olmalı,
*Isıl verimi en az %70 olmalı,
*Izgara yüzey alanının ısıtma yüzeyine oranı 1/30–1/50 olmalı,
*Bağlantı ve ayar yerlerinden, ızgara altından ve kapak kenarlarından hava sızıntısı olmadığı garanti edilmeli,
*Bağlantı ve ek yerleri yüksek sıcaklığa dayanıklı ve zamanla bozulmayan conta ile sızdırmaz yapılmış olmalı,
*Izgara krom alaşımlı demir olmalı,
*Her türlü yanma şartlarında bacadan atılan toz miktarı 8 gram/saati geçmemeli,
*Yanmakta olan sobaya taze kömür ilave edildiğinde kömür kademe kademe ısınarak kor üzerine gelmeli, doğrudan/direk kor üzerine gelmemeli,
*Baca klapesinin tamamen kapanmasını önleyici bir tertibat olmalı,
*Elle kömür yanma hızı (kg/saat) istenildiği orana ayarlanabilir olmalı ve yanma verimliliğini değişmemeli, birincil hava ayar kapağı kapatıldığında yanma durmalı,
*Isıtabileceği daire alanı m2 olarak verilmeli,
*Her türlü yanma şartlarında sobanın dış yüzey sıcaklığı hiçbir zaman 250 oC’ yi geçmemeli,
*Sobanın ısıl gücü hiçbir zaman 4000 kcal/saat-m2 geçmemeli.
Yukarıda sıralanan şartları garantili olmayan sobalar:
*En az %40 daha fazla kömür tüketimine ve de zehirlenmelere sebep olurlar.
*İnsanların hastalanmalarına hatta ölümüne neden olurlar!
III-Soba Kurarken Dikkat Edilecek Hususlar:
*Soba kurulmadan önce baca mutlaka temizlenmiş olmalı,
*Soba bacadan (duvardan) en az 1 metre en fazla 1,5 metre uzakta olmalı,
*Fazla dirsekten kaçınılmalı; fazla dirsek baca çekişini azaltır, kötü yanmaya neden olur, yakıt tüketimini fazlalaştırır. Bu nedenle, zorunlu olmadıkça ikiden fazla dirsek kullanılmamalı,
*Soba ısısından daha fazla faydalanmak için sobaya takılan dirsek üzerine mutlaka cimri takılmalı,
*Yatay boruları bacaya doğru %10 eğimle yükseltilmeli,
*Soba borusu baca içine fazla sokulmamalı ve boru bacayı daraltmamalı,
*Sobanın dirsek ve boru ekleme yerleri ve baca giriş ağzı hava sızdırmasız olmalı,
*Verimli bir yanma için sobalar günlük temizlenmeli, küllük dolmadan ve kül ızgaraya değmeden alınmalı,
*Baca borusu çatıdan itibaren en az 1 metre yüksek olmalı. Gazların kolayca dağılması için, bacalar yakın binadan en az altı metre uzak olmalı,
*Soba tepmesini ve zehirli gazların oda içine gitmesini önlemek için rüzgâr yönüne göre yön değiştiren baca kapağı kullanılmalı,
*Boru çapı en az 10 cm olmalı,
*Boru ve baca üzerinde herhangi yarık veya çatlak olmamalı, kaçak hava girmemeli,
*Sobanın yakınında ısının dağılmasını engelleyici bir malzeme ve eşya olmamalı. (Eşya veya malzemeler en az 0,5 metre uzakta olmalı.)
IV-Soba Bacaları İlgili Uyulması Gereken Kurallar:
*Bacaların kurum bağlaması baca çapının küçülmesine ve soba verimliliğinin düşmesine neden olur. Bu nedenle soba kurmadan önce bacalar mutlaka temizlenmeli,
*Baca yüksekliğinin yeterli olması, baca çekişini iyileştireceğinden etkili baca yüksekliği tek katlı binalarda ve çok katlı binaların en üst katında en az 3,5 m. ve en fazla 5 m. olmalı,
*Baca çevresindeki engellerden etkilenmemesi için bacaların çatının en tepe noktasından itibaren yüksekliği en az 1 metre olmalı,
*Baca çevresinde türbülans oluşmaması için baca herhangi bir engelden (yüksek bina, ağaç gibi) en az 6 m. uzakta olmalı,
*Duman gazlarının akış hızın her noktada aynı olması için bacaların kesit alanı her noktada aynı olmalı (Baca çapının 13 cm. olması tavsiye edilir),
*Duman gazının soğuyarak ağırlaşması ve baca çekişinin kötüleşmesini önlemek için bacanın geçtiği duvarın et kalınlığı en az 10 cm. olmalı,
*Baca gazının soğuyarak sızmasını önlemek için baca üzerinde yarık ve çatlak olmamalı. Baca iç yüzeyi pürüzsüz olmalı,
*Baca gazının soğuyarak ağırlaşmasını ve baca tepmesini önlemek için soba borusu pencere veya duvar delinerek uzatılmamalı. Uzatılmışsa hava ile temasta olan kısımları mutlaka yalıtılmalı,
*Rüzgârlı havalarda baca tepmesini ve yağmur suyunun baca içini ıslatmasını önlemek için bacada baca başlığı mutlaka olmalı,
*Odanın hızla soğumasını ve baca çekişinin kötüleşmesini önlemek için sobanın kurulu olduğu odadaki pencere ve kapının kırık camları tamir edilmeli,
*Duman gazının soğuyarak oda içine sızmasını önlemek ve ısının sıcak havayı dışarı atmamak için kapı ve pencere çerçevesi ile duvar arasında yarık, çatlak, boşluk olmamalı; varsa dışarıdan sızdırmaz olması sağlanmalı,
*Isıyı, sıcak havayı dışarıya atmamak için pencerelerde çerçeve /kanat arası hava sızdırmaz olacak şekilde yapılmalı,
*Geceleri sobanın kısık yakılmasından ve cam kenarlarındaki hava kaçaklarından dolayı oda hızla soğur, kaçaklar tamir edilmeli,
*Duvarlarda yarık, çatlak varsa kış gelmeden önce mutlaka dışarıdan tamir edilmeli,
*Beton bloklar sıcaklık değişiminden etkilendiğinden, beton olan dairenin çatısı hava ile doğrudan temas halinde ise mutlaka yalıtılmalıdır.
**Yukarıdaki esaslara uymayan dairelerde kışın her an yangın çıkabilir ve zehirlenme hadiseleri yaşanabilir. Lütfen yukarıdaki esaslara uyalım!
V-Dikkat!.. Sobanın Söndürülmesi:
Sobanın söndürülmesi ile sobanın yakışına son verilmesi çok farklı şeylerdir. Dikkat etmemiz gereken ve bilmemiz gereken şeylerden biri de sobaların içine su atılarak/dökülerek sobaların söndürülmesinin doğru bir şey olmadığıdır, tehlikeli olduğudur. İkincisi ise, dış hava sıcaklığına göre sobaların yakılması gerektiğidir. Dış hava sıcaklığına göre sobalara az veya çok kömür atılmalıdır. Yatış saatinden yaklaşık bir-bir buçuk saat önceden kesinlikle sobaya kömür atışına son verilmeli, hava ayar klape ve kapakçıkları az hava girecek şekilde kısılmalıdır.
Sobada kızgın ve kor halindeki ateşin üzerine su dökülmesi hem tehlikeli ve hem de yanlıştır. Çünkü;
1. Soba ve baca aşırı kirlenir,
2. Sobanın kurulu bulunduğu mekân duman, su buharı ve külle dolar,
3. Soba ve borular paslanır, korozyona uğrar; ilerde baca tıkanmasına ve zehirlenmelere neden olur,
4. Soba ızgaraları döküm olduğundan, sıcakken su dökülmesi durumunda ızgaralar çatlar ve dökülür, yangına ve ekonomik kayıplara neden olur,
5. Döküm sobalarında su dökülmesi durumunda, ayrıca sobanın değişik yerlerinde çatlamalara neden olur. vs…
Müslüm Üzülmez
Kimya Mühendisi
İBB Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü
Kimya Mühendisliği Dergisi (Yıl 2007, Sayı 169)’nde yayımlandı. Ayrıca 11 Kasım 2005 tarihli Ergani Haber ve 24 Kasım 2005 tarihli TMMOB Kimya Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi’nin E-bizbize ekinde, 25.12.2005 tarihinde de www.kmo.org.tr sitesinde, 7 ve 9 Ekim 2006 tarihlerinde Yeni Yurt gazetesinde yayımlandı.