I. Giriş
Doğum oranındaki artış, tıptaki ilerleme sonucu kısırlığın tedavi edilişi ve koruyucu hekimlikle insan ömrünün uzaması gibi nedenlerle Dünya nüfusu hızlı bir şekilde artmakta. Artan Dünya nüfusunu besleyebilmek; kentleşmeye paralel değişen, gelişen ve artan tüketim ihtiyaçlarını karşılayabilmek her geçen gün daha da önem kazanmaktadır. Ayrıca Dünyamızda insanların büyük çoğunluğu açlık çekerken, gelişmiş ülkelerin varsılları sınırsız bir tüketim içinde yaşamaktadır. Bu nedenle, sürekli ekilebilir tarım alanı miktarı azalmakta; miktarı artmayan, ama her geçen gün alanı azalan tarım alanlardan daha fazla insanın yararlanmasına ve kazanç teminine yönelik çeşitli yöntemler geliştiriliyor ve yeni yollar aranıyor.
Tarımsal verimi artırmanın çok çeşitli yolları vardır. Bunlardan en etkili olanı, ekili alanda ürünü yabancı ot, mantar hastalıkları, böcek ve kemiricilerden etkilenmemesini, korunmasını sağlamak için Bitki Koruma Ürünü /BKÜ) olarak tanımlanan tarım ilaçları kullanmaktır. Bu türden Dünya’da geliştirilen ve ruhsat alarak kullanıma sunulan 35.000’den fazla ilaç bulunmaktadır. Bu ilaçların içindeki etken kimyasal madde çeşidi 1.400’ün üzerinde olduğu ve her yıl en az 15 yeni maddenin bu amaçla geliştirildiği söylenmektedir. Geliştirilen ve tüketiciye ulaşan ilaç miktarının yılda 1,3 milyon ton’dan fazla olduğu ve bunların %70’inin tarımsal amaçla, geri kalanının haşere mücadelesi ve benzeri amaçlarla kullanıldığı tahmin edilmektedir.
Maliyeti yüksek olan tarım ilaçlarının bilinçsiz kullanılması durumunda ekonomik kayıpların yanında, tarımsal ürün, çevre ve insan sağlığı da zarar görmektedir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl yaklaşık 80.000 kişi bu ilaçlarla zehirlenme sonucu yaşamını yitirmektedir. Ülkemizde kesin istatistikler bulunmadığı için bu konuda bir sayı verilmemekte, ancak zaman zaman tarım ilaçlarından meydana gelen zehirlenme veya ölümlerle ilgili basında çıkan haberlere rastlayabilmekteyiz.
Hayati önem taşıması nedeniyle, tarım ilaçlarının emniyetli ve doğru bir şekilde kullanımını sağlamada dikkat edilmesi gereken hususları ve özelliklede olabilecek zehirlenmelerde alınması gereken ilkyardım önlemlerini bilmekte yarar vardır.
II. Tarım İlaçlarının Kullanımı
Tarım ilaçları biyolojik olarak aktif kimyasal maddelerdir. Bunları emniyetli ve kurallara uygun kullanmak zorunludur. Yanlış kullanımları durumunda hayvanlara, bitkilere, böceklere, insanlara, yani tüm doğal yaşama zarar verir.
Zararlı etkilerinden korunmak için, ilaçların etiketlerinde ve ambalajları üzerindeki açıklamalara kesinlikle uyulmalıdır. İlaçların etiket ve ambalajları üzerinde yer alan kurallara uymak, güvenli kullanımın yanında etkili ve verimli kullanımı için de gereklidir.
Bu nedenle, ilaçların güvenli depolanması ve kullanımında; ilacı kullanmadan önce ilacın ambalaj ve üzerindeki etiketin, ilaçla birlikte verilen açıklayıcı notların tamamı dikkatlice okunmalıdır.
III. Tarım İlaçlarından Zehirlenmeler ve Alınması Gereken Önlemler
A –Zehirlenme Biçimleri
Tarım ilaçları cilt ile temas ettiğinde lokal etki yapabileceği gibi, insan vücuduna girerek genel etkilere de yol açabilir.
Tarım ilaçlarının vücuda girişi 3 yolla olmaktadır:
—Ciltteki gözenekler yoluyla,
—Ağız yoluyla,
—Solunum yoluyla.
Zehirlenmelere meydan vermemek için, ilaçların her üç yolla vücuda girişlerine karşı tedbir alınmalı ve açıklanan koruma kurallarına uyulmalıdır Unutulmamalı ki; zehirlenmeleri önlemek, tedavi etmeye çalışmaktan daha iyi ve daha kolaydır.
1) Cilt Yoluyla Giriş
Cilt tarım ilaçlarına karşı engel oluşturmaz. İlaçlar ciltle gereğinden fazla temas etmişse emilim yoluyla kolayca vücuda girebilir. Bu nedenle;
- İlaçların ciltle temasının olmaması için dikkatli olunmalı,
- Bulaşmaya engel olunamadığı durumlarda ilacın bulaştığı yer hemen yıkanmalı, su yoksa temiz bezle silinmelidir.
2) Ağız Yoluyla Giriş
Vücuda bu yolla giren ilaçlar ciddi zehirlenmelere yol açar. Uygunsuz bir yerde depolanmış ve etiketlenmemiş ilaç çözeltilerini insanların, özellikle de çocukların yanlışlıkla içerek zehirlenmelerine karşı çok dikkatli olmak gerekir. Bunun için;
- Tarım ilaçlarını kendi orijinal ambalajlarında ve güvenli bir yerde depolayarak ağız yoluyla giriş riski azaltılmalıdır.
- Tarım ilaçları orijinal ambalajlarından etiketsiz şişe veya kaplara aktarılmamalıdır.
- Tarım ilaçlarıyla çalışırken bir şey yenilmemeli, bir şey içilmemeli ve sigara kullanılmamalıdır.
- Tarım ilaçları yiyecek ve içeceklere kesinlikle bulaştırılmamalıdır. İlaçlarının yiyecek ve içecek kaplarına, eşyalarına bulaşmamasına dikkat edilmelidir.
- Tarım ilaçları hiçbir zaman yiyecek ve içecek kaplarına bırakılmamalı veya depolanmamalıdır.
- Tarım ilaçlarının boşalan ambalaj veya kapları, şişeleri hiçbir şekilde yiyecek ve içecek saklamak için kullanılmamalıdır.
- Çocuklar tarım ilaçlarının depolandığı veya kullanım alanlarından mutlaka uzak tutulmalıdır.
3) Solunum Yoluyla Giriş
Gaz halinde veya toz şeklinde olan tarım ilaçlarının kullanımı esnasında ilaç solumla akciğere, vücuda girer. İlacın solunum yoluyla vücuda girişine engel olmak için;
- Karıştırma işlemleri mutlaka açık havada ya da havalandırılması iyi olan bir mekânda yapılmalıdır.
- İlaç ambalajları açılırken çok dikkatli olunmalıdır.
- Konsantre ilaçları dökerken çok dikkatli olunmalıdır.
- Püskürtülerek kullanılan ilaçların oluşturduğu zerrelerden korunmalı ve uzak durulmalıdır.
- Tarım ilaçları kullanırken ilacın toz veya zerrelerinden korunmak için, kullanım esnasında rüzgâr yönü dikkate alınmalıdır. Rüzgâr arkaya alınıp, rüzgârın esiş yönüne doğru ilaç atılmalı veya püskürtülmelidir.
B –Zehirlenmelere Karşı Gerekli Olan Malzemeler
Tarım ilaçlarıyla çalışırken aşağıdaki malzemelerin çalışma alanında hazır bulundurulması zehirlenmelere karşı önlem açısından önem taşımaktadır.
a) Koruyucu Giysi
İlaçlama yapılırken vücudu ilacın olumsuz etkilerinden korumak için eldiven, çizme, maske, başlık, filtre gibi koruyucu giysiler bulundurulmalıdır.
b) Su
Konsantre ilaçların kullanıldığı veya karışmanın yapıldığı her yerde; bulaşma durumunda cildin ve gözlerin acilen yıkanması gerektiğinden bol miktarda su bulundurulmalıdır.
c) Sabun
Zehirlenme anında el, yüz ve ilaçla temas edilen yerleri yıkamak ve çalışma sonrası yıkanmak için birkaç kalıp sabun bulundurulmalıdır.
d) Temiz Bez veya Emici Kâğıt
Su bulunmadığı veya temin edilemediği durumlarda vücuda temas eden ilacı acilen temizlemek için gerektiği miktarda kuru temiz bez veya emici kâğıt bulundurulmalıdır.
e) Battaniye
Şok durumlarında hastayı sarmak için gereklidir.
f) Aktif Karbon
Ağız yoluyla oluşan zehirlenmelerde ilaçların pek çoğuna karşı yararlı olmaktadır. Yutturulma yoluyla hastaya verilerek midede birikmiş zehirli madde absorblanmaktadır.
g) Plastik Kova
İlaçların temas ettiği, bulaştığı elbise, çorap, ayakkabı gibi giysileri koymak için gereklidir.
h) Tıbbi Yardım
Acil bir durumda tıbbi yardım almak ve hastayı en yakın sağlık merkezine ulaştırmak gerekir. Bunun için önceden hazırlık yapılmalıdır ve de en iyi kestirme yol güzergâhı belirlenmelidir.
C –Zehirlenmelerin Teşhisi
Zehirlenme olayları genellikle ilacın uzun süre ciltle teması veya solunması ya da yutulması sonucu olmaktadır.
Zehirlenmelerin Belirtileri
Tarım ilaçlarının çeşitleri bol olduğundan, etkilenmelerde farklı olmakta; ortaya çıkan zehirlenme belirtileri çeşitlilik göstermektedir. Yüksek ateşle seyreden enfeksiyon hastalıkları da bazen zehirlenme izlenimi verebilmektedir. Bu nedenle şüpheli durumlarda en iyisi acilen tıbbi yardım almaktır.
Sık görülen bazı zehirlenme belirtileri şunlardır:
Genel Durum………: Aşırı halsizlik, yorgunluk.
Ciltte………………….: Tahriş, aşırı terleme, alerjik döküntüler.
Gözlerde…………….: Kaşıntı, yanma, sulanma, görme güçlülüğü, göz bebeklerinde daralma
ya da genişleme.
Sindirim Sisteminde…: Ağız ve boğazda yanma hissi, aşırı salya, bulantı-kusma, karın ağrısı,
ishal.
Sinir Sisteminde……..: Baş ağrısı, baş dönmesi, şaşkınlık, huzursuzluk, kaslarda seğirme,
yürürken sendeleme, konuşma zorluğu, kasılma nöbetleri ve bayılma.
Solunum Sisteminde…: Öksürük, göğüs ağrısı ve sıkışma hissi, solunum sıkıntısı, hırıltı.
Yukarda açıklanan belirtiler görüldüğünde, zehirlenmelerde hemen ilkyardım alınmalı ve vakit geçirilmeden en kısa yoldan tıbbi yardım merkezlerine gidilmelidir. Hastayı tedavi edecek doktora veya sağlık merkezinin ilgililerine zehirlenme nedeni açıklanırken, mümkünse ilacın etiketi veya etiket bilgileri de iletilmelidir.
D –Tarım İlaçları Zehirlenmelerinde İlkyardım
Ani olarak hastalanan veya kazaya uğrayan kişilere anında, olay yerinde ve çevre olanaklarından yararlanılarak yapılan geçici girişimlere ilkyardım önlemleri denir. Amaç; hayat kurtarma, kişinin durumunu korumasını sağlamak ve sakatlıkları önlemektir.
Tarım ilaçlarından bir zehirlenme meydana geldiğinde; öncelikle sakin olunmalıdır. Eğer panik başlarsa, düşünme yeteneği kaybolur. Yapılacak iş, hastanın durumunun gerektirdiği önceliklere göre hareket etmektir.
İlk yapılması gereken şey, hastaya düzenli ve sürekli solunumun sağlanmasıdır.
İkincisi, zehirlenen kişi ilacın etki alanından hemen uzaklaştırılmalıdır.
Üçüncüsü, ilaç bulaşmış elbise, çorap, ayakkabı hemen çıkartılıp plastik kovalara atılarak hastadan uzaklaştırılmalıdır.
Dördüncüsü, cilt, saçlar ve gözler iyice temizlenmelidir. Temizleme esnasında göz kapakları kaldırılarak gözler en az 10 dakika bol temiz suyla yıkanmalı; mümkünse hasta bir duşun altına sokulup tüm vücudu 10–15 dakika yıkanmalıdır. Su yok ise, cilde bulaşan ilaç kuru temiz bir bezle veya emici kâğıtla hafifçe silinmelidir. Cildi sert bir şekilde ovmak veya fırçalamak doğru değildir. Silme işleminden sonra kullanılan bez veya kâğıt mutlaka imha edilmelidir.
E –Tarım İlaçlarıyla İlgili Dikkat Edilecek Hususlar
- Tarım ilacı kullanan gerçek ve tüzel kişiler (İzin Alma Zorunluluğu nedeniyle) mutlaka ilgili birimlerden Belge almalıdır.
- Tarım ilacını hazırlama ve uygulama işlerinde; hamile kadınlar, 18 yaşından küçük çocuklar, hasta ve hastalıklı olanlar çalıştırılmamalıdır.
- Tarım ilaçları alınırken ilacın seçimine iyice dikkat edilmelidir. Hastalık veya haşerenin türüne göre ilaç alınmalıdır. Yanlış ilaç kullanımı ürün ve çevreye zarar vereceği gibi, ilaca yaptığımız harcamadan ve de ürün kaybından dolayı ekonomik kayba da neden olur.
- Tarım ilaçlarını kullanmadan önce üzerlerinde bulunan etiket mutlaka okunmalıdır.
- İlaç kullanırken hatsallığın türü ve/veya haşerenin popilasyonu (yoğunluğu) dikkate alınarak karışım uygun konsantrasyonda olmalıdır.
- İlaçlama yapılırken koruyucu giysiler (eldiven, çizme, maske vs…) kullanılmalıdır.
- Tarım ilaçları çocuklardan, gıda ve su kaynaklarından uzakta güvenli bir yerde muhafaza edilmelidir.
Yüksek dozda ilaç kullanımının daha fazla bir etkisi yoktur. Fazla ürün elde edilmez, aksine ürün ve çerce sağlığı zarar görür. Bu nedenle, önerilen doz ve sulandırma oranına (Aktif madde ile birlikte inaktif yardımcı ve dolgu maddelerinin ilavesi ile uygulanabilir hale getirilmiş karışıma, formülasyona) uyulmalıdır.
- Kısacası, bol ürünün yanında sağlıklı ürününün elde edilmesi ve çevre sağlığının korunması herkesin hayrına olduğu akıldan çıkartılmamalıdır.
15 Aralık 2009 tarihinde:
http://istanbul.kmo.org.tr/tarim.doc da yayına konuldu.