2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca çıkartılan yönetmelikler içersinde döküm sanayicilerini en çok ilgilendiren ve aynı zamanda bilmeleri gereken Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’dir.
Bugün uygulamada birçok demir ve çelik döküm sanayicisi bu yönetmeliklerle ilgili yükümlülüklerini yerine getirmediği veya getiremediği için cezai işlemle karşılaşmış ve karşılaşmaktadır. Bunun en büyük nedeni bilgi eksikliği, yasal düzenlemeleri takip etmemedir. Çevre korunmasına katkıda bulunmak ve çevre ile ilgili yükümlülükleri yerine getirmek için yasal düzenlemeleri bilmek, takip etmek ve yerine getirmek gerekmektedir.
Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği, Çevre Kanunu’nun 8., 9., 10., 11., 12. ve 13 maddelerine dayanılarak hazırlanıp, 2.11.1986 tarih ve 19269 sayılı Resmi Gazete’de yayınlamıştır.
Yönetmeliğin tümü sekiz (8) Bölüm, on bir (11) Ek ve sonradan çıkartılan bir (1) Yönerge’den ibarettir.
Yönetmeliğin amacı “her türlü faaliyet sonucu atmosfere yayılan is, duman, toz, gaz, buhar ve aerosol halindeki emisyonların kontrol altına almak, insan ve çevresini hava alıcı ortamındaki kirlenmelerden doğacak tehlikelerden korumak; hava kirlenmeleri sebebiyle çevrede ortaya çıkan umuma ve komşuluk münasebetlerine önemli zararlar veren olumsuz etkileri gidermek ve bu etkilerin ortaya çıkmasını sağlamaktır.”
Bu yönetmeliğin hükümleri, amaca ulaşmak için;
-Tesislerin kurulması ve işletilmesini,
-Tesislerin, yakıtların, hammaddelerin ve ürünlerin üretilmesi, kullanılması, depolanması taşınması ve ithalini,
-Motorlu vasıtaların donanımları, çalışmaları ve uymaları gereken keyfiyetleri kapsar.
Yönetmeliğin 10. Maddesinde, çalışmaları ve yapısı uyarınca insan sağlığı ve çevresine olumsuz etkisi olan tesisler, Yönetmeliğin 8. Ekinde A ve B grubu olarak liste halinde belirlenmiş ve bu tesislere emisyon izni alma mecburiyeti getirilmiştir. Yönetmeliğin Ek-8: 3. grupta Çelik, Demir ve Diğer Metallerin Üretilmesi ve İşlenmesi ile ilgili izne tabi tesislerin listesi açıklanmıştır. Ayrıca, enerji temini için birçok işyeri yakma sistemlerindeki kullanılan yakıta bağlı toplam ısıl güç yönünden de Yönetmelik gereği izne tabiler. Ek-8:1. grupta ısı üretim tesislerin listesi mevcuttur.
Yönetmeliğin 1. geçici maddesinde ve sonradan ilave olarak çıkartılan Yönerge’de; Yönetmeliğin yayın tarihi olan 2.11.1986’dan sonra gerekli izin başvuruları için 6 ay aylık bir süre tanınmıştır. Tanınan bu süre içersinde yasal başvurusunu yapmayanlar hakkında 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 8. maddesini ihlal etmeden yasal işlem yapılmaktadır.
Yönetmelikte yetkili merci “Resmi izinlerin verilmesinde ve denetim görevinin ifasında, 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 268-275. maddelerine göre Sağlık Bakanlığı ile bu kanunun yetkili kıldığı, kurum ve kuruluşlardır.” Bugün, 3030 sayılı Anakent Belediyelerinin kuruluş yasası ile 1., 2. ve 3. sınıf Gayri Sıhhi Müesseselere işyeri açma ve çalışma ruhsatı verme bu işyerlerini denetleme yetkisi Büyükşehir Belediye sınırları ve mücavir alan içersinde Büyükşehir Belediyelerine verilmiştir. Bu bağlamda Büyükşehir Belediye sınırları ve mücavir alanları içersinde yetkili merci Büyükşehir Belediye Başkanlıklarıdır. Belediye sınırları ve mücavir alan dışında Valilik Makamı’dır. Bu nedenle emisyon izin işlemleri sırasında başvurular Yönerge doğrultusunda Büyükşehir Belediye sınırları içersinde Büyükşehir Belediye Başkanlığı’na, Belediye sınırları dışında İstanbul Valiliği’ne yapılmalıdır. Yasal başvuruları bulunmayanlar Belediye başkanlığımız ve Çevre Bakanlığı’nın İl Çevre Teşkilatı tarafından tespit edildiğinde haklarında Çevre Kanunu’nun ilgili hükümlerine göre yasal işlem yapılmaktadır.
Kirletme yasağı, çevre korunması, çevresel etki değerlendirmesi, işletme izni, haber verme yükümlülüğü ve denetleme esasları hakkında yönetmelikler ve standartları hazırlama yetkisi çevre Kanunu2nun 8-13. maddeleri uyarınca Çevre Bakanlığı’ndadır.
Verilecek cezalar Çevre Kanunu ve 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun bazı maddelerinin değiştirilmesi hakkında 3301 sayılı Kanun doğrultusunda uygulanır. Para cezalarında yetkili merci, en büyük mülki amirdir. Faaliyetlerin durdurulmasında yetki; Çevre Kanunu’nun 15-16. maddelerinde belirtilen şekilde Sağlık Bakanlığı, Çevre Bakanlığı ve mahallin en büyük mülki amirindedir. Ayrıca 3030 sayılı yasa gereği Büyükşehir Belediye Başkanlıkları “Çevre Sağlığı ve Korunmasını Sağlamak” açısından 1., 2. ve 3. sınıf G.S. Müesseseleri kapatabilirler.
Yönetmeliğin ekleri; kirleticilerin sınırlarını, izne tabi tesislerde baca yüksekliklerini, kirletici vasfı yüksek tesislerde özel emisyon sınırlarını, izne tabi tesislerin listesini, izin başvurusunun yapılması ve değerlendirme esaslarını, emisyonların tespit ve ölçümleri ile ilgili hususları kapsamaktadır. Yönetmeliğin 7. ekinde kirletici vasfı yüksek tesisler için özel emisyon sınırları belirlenmiştir. Kirletici vasfı yüksek tesisler 18 gruba ayrılmış olup, bu 18 grup içersinde döküm sanayiini ilgilendiren 6. grup tesisler ile 7. grup tesislerdir. Dökümhaneler 7. grup tesisler içersinde yer almaktadır. Bu tesislerin emisyonların azaltılması için uymaları gereken hususlar ve özel emisyon sınırları Yönetmelikte ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Yönetmeliğe göre Ek-8’de belirlenen izne tabi tesisler için emisyon sınırları Madde-72de, atık gazların atılması ise Madde-8’de açıklanmıştır.
Yönetmeliğe dayanılarak çıkartılan Yönerge’de ise, izin almaya esas teşkil edecek dökümanlarla ilgili bilgiler yer almaktadır. Yönerge doğrultusunda hazırlanan bilgi ve belgeler bir dilekçeyle iki nüsha halinde emisyon izni için yetkili merciye sunularak, yasal başvurular yapılmalıdır.
Müslüm Üzülmez
Kimya Mühendisi
TMMOB Yayın Organı
Mühendislik ve Mimarlıkta ÖLÇÜ
Mayıs 1995, Sayı: 44.