Tarih, yerel ve sözlü tarih, tarihyazımı konularında daha önce birkaç kez değindiğim gibi değişik zamanlarda Diyarbakır ve çevre ilçelerden, köylerden mektuplar, iletiler alıyorum. Gelen mektup ve iletilerin çoğunda aileleri, aşiretleri, köyleri, ilçeleri veya geçmişte yaşanmış önemli mekân ya da olaylar hakkında sorular sorulmakta; bazen de yapacakları araştırmayla ilgili bilgi belge konusunda yardımcı olmam ya da yol-yöntem hususunda bilgi istenmekte. Ayrıca çeşitli üniversitelerin tarih bölümlerinde okuyan öğrenciler bitirme ödev ya da tez çalışmalarıyla ilgili benzeri sorular sormaktalar.
Tarih konusunda uzman değilim, ama tarihe ilgi duymaktayım. Zaman zaman da tarihle ilgili yazılar, kitaplar kaleme almaktayım.
Düşündüm: Madem ilgi duyuyorum, gelen çeşitli sorulara yanıt veriyorum, yazı ve kitaplar yazıyorum, o halde bu işin/tarihin aslı nedir, tarihyazımı nasıl yapılıyor diye, -ve birde meraktan- bugünlerde iyice tarih kitaplarına daldım. Tarih ve tarihyazımı ile ilgili güzel, esaslı kitaplar okudum. Tarih, yerel ve sözlü tarih çalışmaları yapan veya yapacak olanlara belki faydası olur diye, dört bölüm halinde okuduğum bu kitapları -okunuş sırasına göre- biraz tanıtmak, birazda satır aralarında bir şeyler söylemek istiyorum.
Ama önce izninizle okuduğum kitaplardan çıkardığım sonucu paylaşmak istiyorum: Tarihi anlama ve tarih düşüncesinde düşünce birliği yok; tarih, “dönemlerin ruhu”na bağlı olarak değişiyor. Yenisi yazıldığında eskisi hükümsüz oluyor. Bundan dolayı R.G. Gollingwood’un söyledikleri referans alınmalı: “Her kuşak ve her insan topluluğu tarihi kendi tarzında yeniden yazmalıdır.”
1. Tarih Nasıl Yazılır?
Ahmet Şimşek’in editörlüğünü yaptığı Tarih Nasıl Yazılır?(*) tarihyazımı konusunda yeni başlayanlar için güzel bir kitap. Kitapta yer olan konular akademik unvanı olan değişik tarihçiler tarafından kaleme alınmış.
Kitap, tarihyazımının metodolojisini anlatmakta. Genel olarak tarih bölümü öğrencileri, tarihyazımıyla uğraşanlar ve meraklılar için hazırlanmış. Tarih araştırmalarının değişen/gelişen tekniklerin örneklerle gösterilmesinin yanı sıra, “gelişmiş iletişim araçlarının araştırma ve yazma süreçlerinde sağladığı büyük imkân ve kolaylıklar dikkate alınarak nasıl araştırma yapılır” ve “bir tarihsel metin nasıl inşa edilir” gibi temel sorulara cevap verilmeye çalışılmış.
Tarih Nasıl Yazılır?, okunması ve anlaşılması kolay. Öğretici, Tarihyazımına yeni başlayanların, tarihinyazımı ve tarihi kavrayışın bazı temel sorunları üzerine kafa yoranların okumasında fayda var.
2. Tarih ve Yerel Tarihçi
Stephen Caunce’nin kaleme aldığı Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi(**) isminden de anlaşılacağı gibi sözlü ve yerel tarih çalışması yapmak isteyenlere yardımcı olmayı hedeflemiş. Arka kapak yazısında da belirtildiği gibi, sözlü tarih “sıradan insan”ın, yani hepimizin yaşamını konu edinir: İnsanlar nasıl yaşar, nasıl çalışır, ne iş yapar, neler düşünür, neler hisseder? Kısaca gündelik yaşantımız, yaptığımız işler, duygularımız, düşüncelerimiz, geleneklerimiz ve göreneklerimiz gibi konuları işler, hepimizin öyküsünü anlatır. Özellikle yerel tarihle sıkı bağlar taşır, buna karşın hem konu hem de yöntem olarak geleneksel tarihten farklıdır. Bir tür alternatif tarihtir. Devrimci bir yanı vardır. Yazılı belgelerde göremeyeceğimiz ayrıntıları, arşivlere girmeyen yaşamları bulabileceğimiz eşsiz bir kaynaktır.
Bu açıdan Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi önemli bir kaynak, bir nevi bir sözlü ve yerel tarih kılavuzu. Sözlü tarih veya yerel tarih konularında çalışma yapacak olanlara pratik bilgiler veriyor, çalışma yöntemlerini ele alıyor. Örneklerle yapılan anlatımlar anlatılanları hem anlaşılır kılıyor hem de çalışmalarda seçilecek konular hakkında önemli ipuçları veriyor. Bu nedenle geleneksel tarihin ihmal ettiği konularda veya yerel tarihle ilgili çalışma yapacak olanlar bu kitabı okumalarında yarar var.
Yazının devamı: Tarih Üzerine, Tarih Nasıl Yazılır?
(*) Tarih Nasıl Yazılır?, Tarihçi Kitabevi, 2.Baskı, İstanbul-2011, 495 sayfa.
(**) Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, (Çev: Bilmez Bülent Can ve Alper Yalçınkaya), Üçüncü Basım, İstanbul-2011, 258 sayfa.
15 Haziran 2015 tarihinde ve sonrasında:
http://gelawej.net/index.php/yazarlar/muslum-uzulmez/1933-tarih-nasil-yazilir-tarih-ve-yerel-tarihci
http://www.insanokur.org/tarih-nasil-yazilir-tarih-ve-yerel-tarihci-muslum-uzulmez/
http://www.erganihaber.net/koseyazisi-880-Tarih-Nasil-Yazilir-Tarih-ve-Yerel-Tarihci.html