Kim. Müh. Müslüm ÜZÜLMEZ
Kim. Müh. Metin YELDAN
Kim. Müh. Funda ATAŞ
I. GİRİŞ
Kentleşme ve endüstrileşmeyle birlikte toplumsal ve teknolojik gelişmeye paralel olarak kimyasallar hayatın tüm alanında günlük yaşantımıza girdi/kimyasallar günlük yaşantımızda vazgeçilmezler arasında yer almaya başladı.
Bu gelişmenin sonucunda kimyasalların üretimi, etiketlenmesi, ambalajlanması, depolanması, pazarlanması, satışı, taşınması, kullanımı; kullanım sonrası bertarafı her geçen gün önem kazanmakta ve bu önemle birlikte bazı sorunlar ve sıkıntılar yaratmakta, riskler taşımaktadır.
Yasalarımız yaşanan veya yaşanacak sorunların, risklerin, zararların en aza indirilmesi için merkezî ve yerel yönetimlere, kimyasallarla ilgileri olan kuruluşlara veya şahıslara belirli görev ve sorumluluklar vermiştir. Kimyasalların tamamen içinde olan kimya mühendisleri ve meslekî örgütü Kimya Mühendisleri Odası (KMO) kendi yasal görev ve sorumluluklarını yerine getirirken, aynı zamanda bilgi birikimi ve deneyimleriyle, tecrübeli üyeleriyle kimyasalların üretim ve üretim sonrasındaki aşamalarında arzu edilmeyen durumların yaşanmaması için başta merkezi ve yerel yönetimler olmak üzere tüm ilgili kurum, kuruluş ve kişilerle her zaman birlikte, müşterek iş yapabileceğini ve çalışacağını, yardımlarını esirgemeyeceğini çeşitli platforumlarada beyan etmektedir.
Odamızın üyesi olarak bizler çalıştığımız kurumdaki bilgi ve deneyimlerimize dayanarak, bu çalışmamızda genel olarak tehlikeli kimyasal maddeler ile ilgili yasal düzenlemelerin neler olduğunu, bunların hangi amaçla çıkartıldığı ve her bir yasal düzenlemede yetkili kılınan kurumu belirlemeye çalışarak kısaca görüş ve önerilerimizi sıralamaya çalışacağız.
II. YASAL DURUM
Konuyla ilgili çok sayıda yasal düzenleme bulunmaktadır.
Kısaca yasal düzenlemelerin başlıkları, yayınlandıkları Resmi Gazetenin tarih ve sayısı şunlardır:
II.1-Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanunu R.G: 13.07.1982/17753
Her türlü radyoaktif maddelerle ilgili faaliyetlerde Türkiye Atom Enerjisi Kurumu yetkili kılınmıştır.
II.2-Büyükşehir Belediyesi Kanunu R.G: 23.07.2004/25531
Kanunun 7. Madde (u) bendinde “il düzeyinde yapılan planlara uygun olarak, …patlayıcı ve yanıcı madde üretim ve depolama yerlerini tespit etmek” görev ve sorumluluğu Büyükşehir Belediyelerine verilmiştir denilmektedir.
II.3-Kimyagerlik ve Kimya Mühendisliği Hakkında Kanun
Kanun: No.6269 Kabul Tarihi: 15.02.1954
Bu Kanunda; Türkiye’de Kimyager, Kimya Yüksek Mühendisi ve Kimya Mühendisi unvanlarının kullanılması ve bu unvanlarının verdiği hak ve salahiyetler açıklanmaktadır. (Madde 1)
Sanayi işlerinden hangilerinin bu kanunun 1’nci Maddesinde zikredilenlerden birer Mesul Müdür bulundurmaya mecbur olduğu Ekonomi ve Ticaret, Sağlık ve Sosyal Yardım, Çalışma ve İşletmeler Vekâletlerince müştereken tanzim edilecek bir Talimatname zikredilir denilmektedir. (Madde 6)
Bu Kanun’a dayanılarak çıkartılan “6269 Sayılı Kanunun 6’ncı Maddesinin Uygulanması İle İlgili Yönetmelik” Madde 1’de sorumlu müdür bulundurulması lüzumlu iş yerleri ile sorumlu müdürün tarifi ve niteliği hükme bağlanmıştır. Madde 1/a’da; “Kimya hizmetleri ile kimya teknolojisi ve uygulanmasına ilişkin işleri bulunan ek Cetvelde gösterilen sınaî işyerleri, bu işlerle ilgili olarak bir “Sorumlu Müdür” bulundurmak zorundadırlar”.
Kimyager veya kimya mühendislerinin “Sorumlu Müdürlük” yapabilecek işyerleri yukarda anılan ek Cetvel’de aşağıdaki şekilde başlıklar halinde yer almaktadır:
-Patlayıcı ve Parlayıcı Maddeler Sanayi,
-Yakma (Dağlama) Tehlikesi Olan Sanayi,
-Zehirlenme Tehlikesi olan Sanayi,
-Tefessüh ve İnfeksiyon Tehlikesi Olan Sanayi,
-Yüksek Suhunet Tekniği (Ateş Tekniği) İle İlgili Sanayi.
24.12.1973 tarih ve 14752 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Parlayıcı, Patlayıcı ve Zararlı Maddelerle Çalışan İşyerlerinde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük” Madde 252’de de, “6269 sayılı Kimyagerlik ve Kimya Mühendisliği Hakkında Kanunun 6 ncı maddesinin uygulanmasına ilişkin Yönetmelikte kimyager veya kimya mühendisinin bulundurulacağı belirtilen işyerlerinden gayrı işyerleri fenni ehliyeti haiz kişilerin teknik gözetimi ve sorumluluğu altında” bulundurulacağını yine hükme bağlamıştır.
II.4-Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarına İlişkin Tüzük
R.G:29.09.1987/19587
Bu Tüzük, dinamit, havai fişek, maytap gibi tehlikeli maddeleri kapsamakta olup Valilik Makamının yetki ve sorumluluğunda emniyet müdürlüğünce yürütülmektedir.
II.5-Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışan İşyerlerinde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük R.G:24.12.1973/14752
Bu Tüzük; “1475 sayılı İş Kanunu kapsamına giren ve parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı, katı, sıvı, gaz halindeki maddelerle çalışılan işyerlerinde ve işlerde, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünde öngörülen tedbirlerden başka alınacak sağlık ve güvenlik tedbirleri”ni gösterilmiştir. (Madde 1) Tüzük hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütmektedir. (Madde 256)
II.6–Tehlikeli Maddelerin Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında YönetmelikR.G: (Mükerrer). 26.12.2008/27092
Bu Yönetmeliğin amacı; “Piyasaya arz edilen tehlikeli maddelerin ve müstahzarların insan sağlığı ve çevre üzerinde yaratabilecekleri olumsuz etkilere karşı etkin kontrolünü ve verimli gözetimini sağlamak üzere sınıflandırılmasına, etiketlenmesine ve ambalajlanmasına ilişkin idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir”. (Madde 1)
Yönetmelik hükümlerinin uygulanmasında İlgili Kuruluşlar şunlardır:
a) Biyosidal ürünler ve deterjanlar için Sağlık Bakanlığı,
b) Bu Yönetmeliğin müstahzarların sınıflandırılması, ambalajlanması, etiketlenmesi ile ilgili hükümleri esas alınmak üzere, bitki koruma ürünleri ile ilgili düzenlemeler için Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,
c) Sivil amaçlı patlayıcılar için İçişleri Bakanlığı,
ç) Bu fıkranın (a), (b) ve (c) bentlerinde sayılanlar haricindeki her türlü tehlikeli madde ve müstahzarlar ile bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilecek çalışmaların koordinasyonu için Çevre ve Orman Bakanlığı. (Madde 7)
Mevcut yönetmeliğin ekleri ve konuları aşağıdaki gibidir:
Ek-1 Tehlikeli Madde Ve Müstahzarların Sınıflandırılması ve Etiketlenmesi İçin Kriterler,
Ek-2 Tehlikeli Madde Sınıfları ve Etiketlenmesinde Yeralan Bilgiler,
-Kayıtların numaralanması,(Atom numarasına göre–Organik madde olağan numarası),
-Kimyasal maddeler Avrupa listesinde yer alan numarası (ELINCS) (Bildirimi yapılmış),
-Avrupa toplulukları resmi yayın ofisinin dökümanı, (1997, ISBN: 92-827-8995-0) yer alan tehlikeli maddeler için “Artık Polimer Değil” numarası,
-Kimyasal kurumlar servisi (CAS) numarası,
-Avrupa envanterinde yer alan, ticari tehlikeli kimyasal maddeler için (EINECS, RGC. 146.A-15.06.90) EINECS numarası,
-Sınıflandırmanın bir parçası olarak Risk (R) ve Güvenlik Önlemlerini belirten (S) ibarelerinin yer alması.,
-Madde ve Müstahzarların konsantrasyonlarına göre % (ağırlık/ağırlık) sınıflandırılması; (gaz halindeki müstahzarların % hacim/hacim),
-Tehlike özelliğine göre uygun işaret taşıması, (Ek-4’de verilmiştir).
EK-3 Fizikokimyasal Özelliklerin Belirlenmesinde Kullanılan Yöntemler,
Ek-4 Tehlikeli Madde ve Müstahzarların Etiketlenmesinde Kullanılacak Sembol ve İşaretler.
Tehlikeli madde ve müstahzarlarda sınıflandırma; fizikokimyasal, toksikolojik ve ekotoksikolojik özelliklerine göre yapılır. Sınıflandırma aşağıdaki tabloya uygun olmalıdır.
Ek-5 Tehlikeli Madde ve Müstahzarlara İlişkin Risk İbareleri (R),
Ek-6 Tehlikeli Madde ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik İbareleri (S),
Ek-7 Halka Sunulan veya Satılan Madde ve Müstahzarları İçeren Kaplara İlişkin ÖzelHükümler,
Ek-8 Müstahzarların İnsan Sağlığına Olan Tehlikelerinin Yönetmelik 18. Maddesine Uygun Olarak Değerlendirilmesi İçin Yöntemler,
Ek-9 Müstahzarların Çevreye Olan Tehlikelerinin Yönetmelik 19. Maddesine Uygun Olarak Değerlendirilmesi İçin Yöntemler.
Bu Yönetmeliğin uygulama dışı bıraktığı faaliyet alanları ise şunlardır:
- Herhangi bir ticari veya endüstriyel faaliyet için yapılmayan, ısıtma merkezi kazan daireleri ve yakıt depoları gibi depolama ve doldurma işleri hakkında,
- Araç depoları, yer değiştirebilen tesisler ve 300 litreye kadar depo hacmi olan sabit tesisler ile söz konusu araç ve tesislerin ayrılmaz parçası olan yakıt kapları hakkında,
- İşletmelerde, herhangi bir yanıcı sıvının, üretimde işlenmesi veya ürün veya ara ürün olarak kısa süre için depolanması halinde,
Ayrıca; son ürün konumunda kullanıcıya ulaşan;
- İnsan sağlığı ve veteriner amaçlı kullanılan tıbbi müstahzarlar,
- Kozmetikler,
- Atık niteliğindeki madde karışımları,
- Gıdalar,
- Hayvan yemleri,
- Pestisitler,
- Radyoaktif maddeler ve radyoaktif madde içeren müstahzarlar,
- Patlama ya da piroteknik etki yoluyla fiili etki yaratmak üzere piyasaya arz edilen sivil amaçlı patlayıcıların ambalajlanmasını ve etiketlenmesi ile haklarında yürürlükteki diğer düzenlemelerde ilgili hükümler bulunan, patlama ya da piroteknik etki yoluyla fiili etki yaratmak üzere piyasaya arz edilen harp levazımatı ve askeri amaçlı kullanılan patlayıcıları,
- Tehlikeli maddeler ve müstahzarların demiryolu, karayolu, denizyolu, içsu yolu veya hava yoluyla taşınması,
- Haklarında yürürlükteki diğer düzenlemelerde bu Yönetmelikle aynı seviyede bilgi sağlayıcı ve koruyucu hükümler bulunan, invasiv veya insan vücudu ile doğrudan fiziksel temasla kullanılan tıbbi cihazlar,
- Her hangi bir işleme veya sürece girmemesi koşuluyla transit geçişteki gümrük denetimine tabi maddeler ve müstahzarlar.
II.7-Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik
R.G. (Mükerrer): 26.12.2008/27092
Bu Yönetmeliğin amacı; insan sağlığı ve çevrenin korunmasını temin etmek üzere, bazı tehlikeli maddelerin veya madde gruplarının kendi başına üretimi ve kullanımı, müstahzar içerisinde veya eşyada kullanımı ile bunların piyasaya arzına ilişkin idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir. (Madde 1)
Kısıtlama usulü ve koordinasyonda;
(1) Bu Yönetmelik kapsamında kısıtlamaya tabi tutulacak madde veya madde grupları ile bu madde ve madde gruplarının kendi başına üretimi, müstahzar içerisinde veya eşyada kullanımı ve bunların piyasaya arzına ilişkin kısıtlama şartlarına Çevre ve Orman Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı tarafından müştereken karar verilir.
(2) Birinci fıkra hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilecek çalışmalar ile yönetmelik değişikliği hususlarında koordinasyon görevi Çevre ve Orman Bakanlığındadır. (Madde 7)
Bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanmasında ilgili kuruluşlar, Çevre ve Orman Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığıdır. (Madde 8)
II.8-Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması ve Dağıtımları Hakkında Yönetmelik
R.G (Mükerrer): 26.12.2008/27092
Bu Yönetmeliğin amacı; “Piyasaya arz edilen tehlikeli maddelerin ve müstahzarların insan sağlığı ve çevre üzerinde yaratabilecekleri olumsuz etkilere karşı etkin kontrolünü ve verimli gözetimini sağlamak üzere güvenlik bilgi formlarının hazırlanması ve dağıtılmasına ilişkin idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir”. (Madde 1)
Bu yönetmelik hükümlerinin uygulanmasında ilgili kuruluşlar; bitki koruma ürünleri için Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, biyosidal ürünler ve deterjanlar için Sağlık Bakanlığı, tehlikeli maddeler ve müstahzarlar ile bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilecek çalışmaların koordinasyonu ve Yönetmeliğin güncellenmesi ve yayımlanması için Çevre ve Orman Bakanlığı yetkilidir.(Madde 8)
II.9-Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik R.G:27.12.2007/26739
Bu Yönetmeliğin amacı; “kullanılmış poliklorlu bifenil (PCB) ve poliklorlu bifenil içeren madde ve ekipmanların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden tamamen ortadan kaldırılmasının sağlanmasına yönelik idarî ve teknik usul ve esasları düzenlemektir”.(Madde 1)
Yetkili kurum Çevre ve Orman Bakanlığı’dır. (Madde 6)
II.10-Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik RG: 26.12.2003/25328
Bu Yönetmeliğin amacı; “işçilerin, kanserojen ve mutajen maddelere maruziyetinden kaynaklanan risklerden korunması için bu maddelere maruziyetin önlenmesi de dahil olmak üzere gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerini belirlemektir”. (Madde 1)
Yetkili kurum Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’dır. (Madde 4, 5, 8)
II.11-Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik RG: 26.12.2003/25328
Bu Yönetmeliğin amacı, “çalışanların asbest tozuna maruziyetlerinin önlenmesi ve bu maruziyetten doğacak sağlık risklerinden korunması, sınır değerlerin ve diğer özel önlemlerin belirlenmesidir”. (Madde 1)
Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren, asbest veya asbestli malzeme ile yapılan çalışmalarda, asbest tozuna maruziyetin olabileceği tüm işlerde ve işyerlerinde uygulanır. Ayrıca, Bu Yönetmelikte belirtilen daha sıkı ve özel önlemler saklı kalmak kaydı ile, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği hükümleri de uygulanır. (Madde 2)
Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. Madde 25)
II.12-Aerosol Kaplar Yönetmeliği RG: 30.11.2000/24226
Bu Yönetmeliğin amacı, metal, cam veya plastikten yapılmış kapların imali, doldurulması, sınıflandırılması, işaretlenmesi, muayenesi, teknik özellikleri, emniyet tedbirleri ve etiketlenmesi ile ilgili usul ve esasları belirlemektir”. (Madde 1)
Bu yönetmelik hükümlerini Sanayi ve Ticaret Bakanlığı yürütmektedir. (Madde 14)
II.13-Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik
R.G: 19.12.2007/26735
Yönetmeliğin 8’nci Kısmındaki hükümler tehlikeli maddelerin depolanması, doldurulması, kullanılması, üretilmesi ve satışa sunulması ile ilgili işlemleri kapsamaktadır. (Madde 101)
Bu Kısımda yapılan işler, ayrıca imar mevzuatı ve ilgili TSE standartları ile aşağıda belirtilen tüzüklere uygun olmalıdır.(Madde 102)
a) 27/11/1973 tarihli ve 7/7551 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İş Yerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkındaki Tüzük,
b) 04/12/1973 tarihli ve 7/7583 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü.
c) 14/08/1987 tarihli ve 87/12028 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle, Av Malzemesi Benzerlerinin, Üretim, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarına İlişkin Tüzük.
Yönetmelik hükümlerinin uygulanıp uygulanmadığı ise Madde 132/a’da belirlenmiş olup; “Özel yapı, bina, tesis ve işletmeleri; mülki idare amirlerinin yetki ve sorumluluğunda, mahalli itfaiye teşkilatı, Sivil Savunma Müdürlüğü ve mülki idare amirliğince görevlendirilecek heyetlerce haberli veya habersiz olarak denetlenir. Ayrıca, bunların bağlı veya ilgili olduğu bakanlık, kamu kurum ve kuruluşlarının müfettiş, kontrolör veya denetim elemanları tarafından da denetleme yapılır” hükmü doğrultusunda yapılır.
Yönetmelikte tehlikeli maddelerin sınıflandırılması ise aşağıdaki şekilde yapılmıştır:
a) Patlayıcı maddeler,
b) Parlayıcı ve patlayıcı gazlar,
c) Yanıcı sıvılar,
d) Yanıcı katı maddeler,
e) Oksitleyici maddeler,
f) Zehirli ve iğrendirici maddeler,
g) Radyoaktif maddeler,
h) Dağlayıcı maddeler,
i) Diğer tehlikeli maddeler. (Madde 103)
II.14-İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı
Yanıcı, Parlayıcı Kimyevi Maddeler Depolama ve Denetim Yönetmeliği
Anadolu Gazetesi: 28.11.1997/10418
Amaç: İstanbul kentine yurt içinden ve yurtdışından ticari veya üretim maksatlı olarak getirilen ve tehlike tanımına giren maddeleri depolayan tesis veya işyerlerinin; halkın can ve mal güvenliğinin sağlanması bakımından şehir içerisindeki; işletme ve üretici depoları ile diğer amaçlı depolamaların Büyükşehir Belediyesinin bilgisi, kontrolü ve izni dâhilinde yapılmasının sağlanmasıdır. (Madde 1)
II.15-Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik R.G:31.03.2007/26479
Yönetmeliğin amacı; “Tehlikeli maddelerin; insan sağlığı ve diğer canlı varlıklar ile çevreye zarara vermeden güvenli ve düzenli bir şekilde kamuya açık karayoluyla taşınmasını sağlamak; bu faaliyetlerde yer alan gönderenlerin, alıcıların, dolduranların, yükleyenlerin, boşaltanların, taşımacıların ve tehlikeli maddeleri taşıyan her türlü aracın operatör veya sürücülerin sorumluluk, yükümlülük ve çalışma koşullarını belirlemektir”. (Madde 1)
Yönetmelikte denetimle görevli ve yetkili kurum ve kuruluşlar ile denetim hakkında şunlar yazılmaktadır:
(1) Bakanlığın yetkilendirdiği kendi personelinin yanı sıra,
a) Valiliklere bağlı kolluk kuvvetleri,
b) Çevre ve Orman Bakanlığının ilgili birimleri,
c) Sağlık Bakanlığının ilgili birimleri,
ç) Sanayi ve Ticaret Bakanlığının ilgili birimleri,
d) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının ilgili birimleri,
e) Bayındırlık ve İskan Bakanlığının ilgili birimleri,
f) Gümrük Müsteşarlığının ilgili birimleri,
Kanun ve bu Yönetmelik kapsamındaki tehlikeli madde taşımaları konusunda denetimle görevli ve yetkilidirler.
(2) Denetim yapmakla görevlendirilenler, Kanun ve bu Yönetmelik esaslarına göre denetim görevlerini yerine getirir ve denetimler sırasında tespit ettikleri kusurları ve bunlara uygulanan cezalara ilişkin tutanakları Bakanlığa gönderirler.
(3) Bakanlık, uyarılmasına rağmen denetim görevini aksatanları ilgili ve yetkili mercilere bildirir ve mevzuatın öngördüğü yaptırımların uygulanmasını takip eder.
(4) Denetimle görevlendirilecek personelde en az lise veya dengi okul mezunu olma şartı aranır.
(5) Bakanlık denetimlerde uygulanacak usul ve esasları ADR’nin 1.8 bölümünü dikkate alarak ayrıca düzenler” (Madde 11)
II.16. Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik R.G: 26.12.2003/25328 (Değişiklik: 20.03.2008/26822, D: ?)
Bu Yönetmeliğin amacı, işyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için alınması gerekli önlemleri belirlemektir. (Madde 1)
Yönetmeliğin uygulanmasından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı yetkilidir.
II.17. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik R.G: 26.12.2003/25328
Bu Yönetmeliğin amacı, işyerinde bulunan, kullanılan veya herhangi bir şekilde işlem gören kimyasal maddelerin tehlikelerinden ve zararlı etkilerinden işçilerin sağlığını korumak ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak için asgari şartları belirlemektir. (Madde 1)
Yönetmeliğin uygulanmasından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı yetkilidir.
II.18- Kimyasalların Envanteri ve Kontrolü Hakkında Yönetmelik
R.G (Mükerrer).: 26.12.2008/27092-Değişiklik R.G: 10.11.2009/27402
Bu Yönetmeliğin amacı; kimyasalların insan sağlığı ve çevre üzerinde yaratabileceği olumsuz etkilere karşı etkin koruma sağlamak üzere envanter oluşturulmasına ve kontrolüne ilişkin idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir. (Madde 1)
Yönetmeliğin uygulanmasından Çevre ve Orman Bakanlığı yetkilidir. (Madde 7)
II.19-TSE’nin Gaz Yakan Cihazlar ve Basınçlı Ekipmanlar Konusunda Onaylanmış Kuruluş Olarak Görevlendirilmesiyle İlgili Tebliğ (Tebliğ No: 2007/4)
II.20- Türk Loydu Vakfı İktisadi İşletmesinin Gaz Yakan Cihazlar Ve Basınçlı Ekipmanlar Konusunda Onaylanmış Kuruluş Olarak Görevlendirilmesiyle İlgili Tebliğ (Tebliğ No: 2007/5)
II.21-Diş Ticaret Müsteşarlığının Asbest İthali İle İlgili 2008/6 Nolu Tebliği
II.22-Bakanlar Kurulunun 14.09.1991 Tarih Ve 91/2253 Sayılı Kararnamesinin Ek Kararı (Tehlikeli Maddeler ve Tüpgaz Sorumluluk Sigortaları Hakkında Karar)
Bu Karar, Tehlikeli Maddeler Zorunlu Sorumluluk Sigortası tarife ve talimatını içermektedir.
Bu Karara göre Trafik polisi, polis, jandarma ve mahalli idareler denetimleri sırasında sigorta poliçesinin mevcudiyetini araştırmakla yükümlüdür. (Madde 6)
Kamu idarelerince yapılavak denetimlerde, tehlikeli maddeler ve tüpgaz sorumluluk sigortalarını yaptırmadığı tespit olunacak kişi ve kuruluşlar, ruhsat veya izin veren ilgili mercilere bildirilir. (Madde 6)
III. RUHSATLANDIRMA VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
III.1. Ruhsatlandırma
İşyerlerinin ruhsatlandırılmasında 10.08.2005 tarih ve 25902 sayılı Resmi gazetede yayınlanan “İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik” esas alınmaktadır.
Sıhhi ve Gayri sıhhi işyerleri açma ve çalışma ruhsatlarının verilmesinde uygulanacak esas ve usullerin belirtildiği bu Yönetmelikte, işyerlerinin sınıflandırılmasının yapıldığı, depolama ile ilgili olarak, madde 5.4, 5.5 ve 5.6 da depolama kapasitelerine ve sıvı özelliğine göre sınıflandırılmakta olup;
-Madde 5.4’de Sıvılaştırılmış petrol gazı, sıvılaştırılmış doğal gaz ve sıkıştırılmış doğal gaz dolum tesisleri ile 30 ton ve üzeri kapasitede olan sıvılaştırılmış petrol gazı, sıvılaştırılmış doğal gaz ve sıkıştırılmış doğal gaz ikmal istasyonları ve tüp depolama tesisleri,
-Madde 5.5’de depolama kapasitesi 500 m3 ün üstünde olan doğalgaz, petrokimya ve kimyasal ürün depolama tesisleri,
-Madde 5.6’da Akaryakıt dolum ve içerisinde sınıf I ve sınıf 2 sıvıların depolandığı 150 m3 ve üzeri kapasitede, sınıf 2 ve sınıf 3-A sıvıların depolandığı 300 m3 ve üzeri kapasitedeki akaryakıt depolama tesisleri,
birinci sınıf, bu değerlerin altındakiler ise ikinci sınıf GSM sayılmakta olup yetkili birimlerince de ruhsatlandırılmaktadır.
Organize sanayi bölgelerinde kurulu bulunan işyerlerinin kontrol ve denetimleri ile ruhsatlandırma işlemleri 01.04.2002 tarih ve 24713 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği”ne göre Organize Sanayi Müdürlükleri tarafından yerine getirilmektedir.
III.2- Güvenlik Önlemleri
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı yetki ve sorumluluğundaki yapılan denetimlerde aranan hususlar aşağıda verilmektedir.
- Mevcut imar Planındaki durumu,
- GSM Ruhsat durumu,
- Fenni ehliyete sahip depo sorumlusu:
- Depolanan kimyasal maddelerin miktarları ve tehlike özellikleri (E, O, F, F+, T, T+, vb.),
- Güncelleştirilmiş acil önlem planı,
- Depo binasının genel yapısı;
-Yakın çevre konumuna uygunluk,
-İşyeri dış koruması,
-Bina kat durumu,
-Yangına dayanıklılık,
-İşyeri acil önlem planı,
-Boru geçişlerinde önlemler,
-Döşeme özelliği,
-Depo hacimlerindeki tehlike bölgelerinde sınırlamalar,
-Binaya ulaşım yolları,
-Duvar özelliği,
-Tavan özelliği,
-Pencere,panjur ve havalandırması,
-Taban özelliği,
-Kapı güvenliği,
-Tahliye durumu,
-Aspiratörler.
7-Elektrik donanımının yıllık uygunluk belgesi (TMMO Elektrik Mühendisleri Odasına kayıtlı elektrik mühendislerince verilecek Rapor esas alınmakta)
8-Tehlikeli madde ve müstahzarların etiketleme ve ambalajlama esaslarına uygunluğu,
9-Bazı tehlikeli madde, müstahzar ve eşyaların üretimi. Piyasaya arzı ve kullanımındaki
kısıtlama durumu;
-Kapsam ve kısıtlama şartlar,
-Kapsam dışı olan maddeler ve durumlar,
-Kısıtlamalar
*Asbestle ilgili hükümler,
*Asbest içeren eşyaların etiketlenmesi hakkında özel hükümler,
-Ozon tabakasını incelten kimyasallar ve alternatifleri,
-Kimyasal madde ithal belgesi kapsamında ithal edilecek kimyasallar,
-İthali yasak kimyasallar,
*Poliklorlu terfeniller ve bifeniller ile ilgili hükümlere uygunluğu,
*Polibromlu bifeniller ile ilgili hükümlere uygunluğu,
*Dış Tic.St.Tebliği kapsamında Ek1/A, Ek1/b, Ek II ve Ek III doğrultusundaki
durumu,
10-Depo ve üretim alanının havalandırılması,
11-Özel güvenlik gerektiren üretim faaliyetleri için güvenlik önlemleri(31 işkolunu
kapsamakta),
12-Üretimden tüketime kadar atık gaz, buhar, sis, duman, toz ve lif kontrolü,
13- İşletme müdürü ve dağıtıcı sorumluluğu,
14- Isıtma sisteminin uygunluğu,
15-Tehlikeli atık varsa bertarafı,
16-Kimyasal maddelerin üreticiler tarafından Türkçe olarak hazırlanmış uygun “Güvenlik
Bilgi Formu”,
17-Tehlikeli maddeler zorunlu sorumluluk sigortası,
18-1996 öncesi ve sonrası için SPG tanklarının kapasitelerine göre uygunluğu,
-Genel Önlemleri,
-Emniyet Mesafeleri,
-Çevresinde O2 veya H2 tankı bulunması halinde güvenliği,
19-Tüplerde SPG Güvenliği,
-Kapalı mahalde,
-Açık mahalde,
-Özel bina veya odalarda,
-Meskun mahalde ve dışındaki dağıtım merkezlerinde,
20-SPG dışındaki basınçlı kaplarda depolama;
-Tanklarda,
Tüplerde,
21-Yanıcı ve parlayıcı sıvılar;
-Adı, bulunduğu mahal(açık, kapalı alan), parlama noktası, tankta veya taşınabilir kap
ve miktarları dikkate alınarak güvenliği,
-Bildirim ve izin mecburiyeti,
-Depolama limitlerinin uygunluğu,
-Genel güvenlik kurallara uygunluğu,
22-Alev alabilen katı kimyasal maddeler için güvenlik,
23-Oksitleyici maddeler ve organik peroksitler için güvenlik
24-Zehirli maddeler için güvenlik,
25-Aşındırıcı (korrozif) maddeler için güvenlik
26- Kimyasal maddelerin bir arada depolanmasındaki güvenlik,
27-Gümrüklü depo varsa, mevcut kimyasal maddeler hakkında bilgi.
IV. GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİMİZ
1–Tehlikeli bir kimyasalın üretiminden son ürününe kadar oluşumu aşamalarında meydana gelecek her türlü emisyon, imisyon ve ortaya çıkacak atık miktarlarının tespitinin yanı sıra; doğal afet ve olası kazalarda can ve mal güvenliğini önlemeye önemli katkı saplayacağı nedeniyle il ve bölge bazında “Tehlikeli Kimyasal Maddeler Envanteri” çıkartılması gerekmektedir. Alınması gereken önlemler ve çevre kirliliğinin oluşmaması için bu bir zorunluluktur. Bunun en sağlam ve kolay yollarından biri; ithal edilen kimyasal maddelerin miktar ve çeşitliliği ile ilgili bilgileri içeren listenin Gümrükler Kontrol Genel Müdürlüğü’nce her ay düzenli valiliklere sunulmasıdır.
2–Çalışma, Çevre ve Orman, Sanayi, Sağlık ve diğer ilgili bakanlıkların; tehlikeli kimyasallar konusundaki piyasa gözetim ve denetim görevlerini, gerekirse ayrı ayrı veya birlikte yaparak; iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı tarafları ve işveren açısından olayı da ortak olarak irdeleyerek yeniden düzenlemeler yapılması gerekir. Örneğin Yasal Durum başlığı altında sunduğumuz II.4 ve II.5’teki tüzükler günün koşullarına uygun hale getirilmelidir. Aralarında var olan çelişkiler giderilmelidir. Kapasite, güvenlik mesafeleri gibi hususlar yeniden belirlenmelidir. Ayrıca ilgili kurum, kuruluş ve şahıslar mevzuattaki değişiklikleri günlük olarak takip etmelidir.
3-Üretilen veya ithal edilen kimyasalların kontrolü ve denetimi aşamalarında; proseste çalışan işveren/işçi kullandığı kimyasalların hangi amaçla kullandığını, tehlike özellikleri hakkında bilgiye sahip olmadıkları için, gerekli önlemleri işyerinde alamamaktadır. Dolaysıyla bilgi noksanlığına dayalı bilinçsizlik ortaya çıkmaktadır.
Sanayicimize, bu konuda gerekli bilgiyi aktaracak olan teknik sorumlular gerekli yeterli bilgi donanımına sahip olmaları sağlanmalıdır. Üreten ve denetleyen mühendislerin bilinçlendirilmesi ve eğitimi konularında da kamu, bilim insanlarımız (üniversite, tübitak gibi…) başta Kimya Mühendisleri Odası olmak üzere ilgili meslek örgütlerince bu bilgi ve eğitimin güncellenerek verilmesi gerekmektedir.
4-Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 6 Aralık 2008 tarih ve 27092 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelikte “Kimyasallar Danışma Komisyonunun Oluşumu” listesi yer almaktadır. Bu listede Kimya Mühendisleri Odası yer almamaktadır. Oysa kimyasalların A’dan Z’ye tüm aşamalarında kimya mühendisleri ve kimya mühendislerinin yarı resmi, özel yasayla kurulmuş mesleki örgütü Kimya Mühendisleri Odası yer almaktadır. KMO’nun anılan Komisyonda yer alarak birikim ve tecrübelerinden yararlanılmasının faydalı olunacağı düşünüyoruz. Bu nedeniyle, ilgili Yönetmelik yeniden revize edilmeli ve “Kimyasallar Danışma Komisyonunun Oluşumu”na Kimya Mühendisleri Odası dâhil edilmelidir.
5-Tehlikeli kimyasal maddelerin üretildiği, depolandığı işyerlerinde mutlaka bir kimyager veya kimya mühendisi bulundurulmalıdır. Kimyasal maddelerin depolandığı tesislerde “fenni ehliyete haiz” kişilerin teknik gözetiminin kimyager veya kimya mühendisi olması yasa gereğidir. Depolarda aktif görev yapanların ise kimyager ve kimya mühendislerinin gözetiminde olması koşuluyla en az Endüstri Meslek Lisesi Kimya Bölümü mezunları olması gerektiği kanısındayız.
6-Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde tehlikeli kimyasallarla ilgili olarak yapılanlar yalnızca; Avrupa’daki mevzuatın tercümesinin yapılarak; Türkiye’deki mevzuatla yer değiştirmesinin sağlanmasıdır. Mevzuat değişiminin yanı sıra mevzuatın uygulanması için eksik olan eğitim, araç, gereç, donanım, bilgi, alt yapı eksikliğinin giderilmesi için yeni kimyasal ürünlerin tespiti ve bunlara dair gerekli önlemlerin alınması hususunda kamunun destek ve teşvik kredilerinin AR-GE birimleri için yönlendirilmelidir.
Mühendislikte, Mimarlıkta ve Planlamada ÖLÇÜ
TMMOB Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliğiİstanbul İl Koordinasyon Kurulu
Üç Ayda Bir Çıkan Yayın Organı/ Temmuz 2010