Üçevler’de herkesin yerine nöbete kalan Anam Hava Üzülmez’e… hüzün sarıncakayan bir yıldız gibi düşersin aklıma.ahhh… üçevler…dut ağacının gölgesinde kaldı gençliğim. Üçevler; Makam Dağı’ndan bazen çok sert, bazen de serin esen rüzgârların dokunuşuyla okşanan, yaşamımda geçmişe doğru uzanan biraz puslu, biraz silik,
Arifi Paşa’nın Seyahatnamesi’nde Çermik
okuma süresi: 19 dk.
Yerel tarih araştırmacıları için, Osmanlı belgeleri kısıtlı da olsa bazı bilgiler vermektedir. Osmanlı belgelerinin dışında, Osmanlı devlet adamlarının enderde olsa, yazmış oldukları seyahatnameler de aynı şekilde bizlere bazı bilgiler vermektedir. Arifi Paşa’nın Diyârbekir Seyahatnamesi de, bu çerçevede önemli bir belgedir. Ma’den, Ergani, Diyârbekir, Çermik ve Çüngüş hakkında pek çok bilgi ve gözlemi içermektedir. Seyahatnamenin Arap harflerinden Latin harflerine uyarlanmış/dönüştürülmüş halini, yani Osmanlıcasını iki kaynaktan okudum: Birincisi, Mustafa Öztürk-İbrahim Yılmazçelik’in BELGELER-Türk Tarih Belgeleri Dergisi’nde yer alan çalışmaları; İkincisi ise, M. Şefik Korkusuz’un hazırlamış olduğu Seyahatnamelerde DİYARBEKİR kitabında yer alan metin. Her iki metinde tamamen aynı ve her iki metinde eseri sadeleştirme,
Şerefname’de Çermik Beyleri
okuma süresi: 4 dk.
“Hukkam-ı jı cinsê şahê marınEshabê sımûm û muhredarın Muhran ku dı dın, bı zan ku zehreMıhrê ku dı kın, bı zan ku qehre”(1) -Ehmedê Xanî ŞEREFNAME, Kürtler açısından önemli olduğu kadar, tarihçiler içinde çok önemli bir kaynak eserdir. 1828’de Rus-İran savaşı sırasında General Suştelen İran’ın Erdebil kentini ele geçirdiğinde, Sefavilerin ünlü kitaplığını savaş ganimeti olarak Petersburg’a gönderir. Kütüphanedeki kitaplar arasında Bitlis Hükümdarı Şerefhan’ın kaleme aldığı Kürt Tarihi-Şerefname’nin, 1599’da bizzat Şerefhan tarafından gözden geçirilmiş imzalı bir nüshası da bulunmaktadır. Rus bilim adamları elyazması bu eserin önemini hemen kavrar; 1860’da Akademi Üyesi Veliaminov-Zernov orijinal Farsçasını yayınlar. Sonra, Akademi Üyesi F. Charmoy 1869-1875
Çermik ve Çermik Sancağı Kanunnâmeleri
okuma süresi: 18 dk.
Çermik çok eski, tarihi bir yerleşim yeridir. Birçok uygarlık Çermik’te hüküm sürmüştür: Huriler, Mittanniler, Asurlular, Urartular, İskitler, Medler, Persler, Makedonlar, Selevkoslar, Partlar, Ermeniler, Romalılar, Bizanslılar, Araplar, Emevîler, Abbasiler, Şeyh-Oğulları, Hamdanîler, Mervânîler, Selçuklular, İnanoğulları, Nisanoğulları, Anadolu Selçukluları, Artuklular, Osmanlılar belli dönemlerde sırasıyla Çermik’e egemen olmuşlardır. 1515 yılında Diyârbekir’in Osmanlı İmparatorluğu’na katılmasıyla; Çermik, Diyârbekir Eyâleti’ne bağlı Çermik Sancağı (Livası) adıyla idari yapı içinde yer almıştır. Cumhuriyetten sonra, 1926 yılında 1924 Anayasası’na dayanılarak 1926 tarih ve 877 sayılı kanunla sancaklar kaldırıldı. Vilayet, kaza, nahiye, kasaba, köy şeklinde yeni idari düzenlemeler getirildi. Bu yasaya bağlı olarak Çermik Sancağı da kaldırıldı; ilçe olarak Diyarbakır’a bağlandı.
“Doğunun Sorunları” Tartışmalarından Kısa Bir Kesit
okuma süresi: 7 dk.
“Doğu Sorunu” üzerine, doğrusu “Kürt Sorunu” üzerine yılardır konuşuyor ve tartışıyoruz. Bu tartışmalardan çok eski, ufak bir kesiti, ve bu tartışmalar içinde yer alan Turgut Akın’ın kaleme aldığı tarihi bir belge niteliğinde olan konuya dair bir yazısını paylaşmak istiyorum. 1960’ta, 27 Mayıs hükümet devirmesinden sonra “Doğunun Geri Kalmışlığı“, “Doğunun Kalkınması“, daha genel anlamıyla “Doğunun Sorunları” gündeme gelir. Basında, bu konuda tartışmalar başlar. 18 Temmuz 1962 tarihli Milliyet gazetesinin DURUM sütununda “Güneydoğudaki Sorunlar” başlıklı yazı yayınlanır. Yazıda kısaca şunlar yazılır: «Güneydoğudaki âsâyişsizliği satıhta kalacak, tesiri geçici olacak tedbirler değil, meseleyi kaynağından halledecek çareler önleyecektir. Bunun için bölgenin durumunu iktisadî ve sosyal
Kürt Coğrafyasında Tarihî Eserlerin Tahribi ve Nedenleri
okuma süresi: 5 dk.
Türkiye genelinde tarihi eserlere maalesef yeteri kadar ilgi gösterilmiyor ve korunmuyor. Kürt coğrafyasında ise durum daha kötü: Keldanilere, Süryanilere, Ermenilere, Yahudilere, Araplara, Türklere, Kürtlere ait tarihi eserler ya tahrip ediliyor ya da sahipsizlikten yok oluyor. Tarihi eserlerin yok oluş ve tahrip ediliş nedenleri arasında şunlar sayılabilir: Doğal aşınma: Tarihî yapılar, kaya kabartmaları, mağaralar binlerce yıldır yağmur, dolu, kar, sıcak, soğuk, rüzgâr, fırtına gibi fiziki doğa koşullarının etkisi altında. Bu durum, tarihî yapıların ve üzerlerindeki kabartmaların, desenlerin, yazıların aşınmasına neden olmaktadır. Zamanında bakım ve onarım çalışmalarının yapılmaması, koruyucu önlemlerin alınmaması doğal olarak tarihî eserlerin yok oluşunu hızlandırmaktadır. Mevcut olan tarihî eserlerin
Salnamelerde Ergani
okuma süresi: 22 dk.
Yayına Hazırlayan: Müslüm ÜZÜLMEZÇeviri: Abdurrahman ÜZÜLMEZ “Korkma salnameye bir köşesinden iliş, istikbalin taht-i emniyettir.” Cenap Şahabettin SunuşBirinci Bölüm: Osmanlı Dönemi SalnameleriI. 1310H/1308R/(1892M) Salname-i Devlet-i Aliye-i OsmaniyeII. 1312H/1310R/(1894M) Salname-i Devlet-i Aliye-i OsmaniyeIII. 1313H/1311R/(1895M) Salname-i Devlet-i Aliye-i OsmaniyeIV. 1314H/1312R/(1896M) Salname-i Devlet-i Aliye-i OsmaniyeV. 1315H/1313R/(1897M) Salname-i Devlet-i Aliye-i OsmaniyeVI. 1316H/1314R/(1898M) Salname-i Devlet-i Aliye-i OsmaniyeVII. 1317H/1315R/(1899M) Salname-i Devlet-i Aliye-i Osmaniyeİkinci Bölüm: Cumhuriyet Dönemi SalnameleriI. 1925-1926 Tarihli Türkiye Cumhuriyeti Devlet SalnamesiII. 1926-1927 Tarihli Türkiye Cumhuriyeti Devlet SalnamesiIII. 1927-1928 Tarihli Türkiye Cumhuriyeti Devlet SalnamesiIV. 8 Teşrinievvel 1927 Tarihli Vilayet, Kaza, Şehir ve Köyler İtibariyle Türkiye NüfusuV. 1928 Tarihli Türkiye Cumhuriyeti Büyük Ticaret SalnamesiVI. 1928-1929 Tarihli Türkiye
Osmanlı Belgelerine Dair Aldığım İki Yazı
okuma süresi: 7 dk.
Osmanlı Belgelerinde ERGANİ başlıklı çalışmam Kasım 2008’de bu sitede ve 25 Aralık 2008 – 9 Ocak 2009 tarihleri arasında 14 bölüm halinde dizi olarak Yeni Yurt (Diyarbakır) gazetesinde yayınlandıktan sonra bir çok ileti, mektup ve telefon aldım. Gelen yazılarda, bu çalışmanın Ergani tarihinin bilinmesine ve Ergani ile ilgili bilgi ve belgelerin gün yüzüne çıkartılmasına ve Ergani’nin tanıtılmasına yaptığım katkı olarak görülüp teşekkür mahiyetinde övücü şeyler içermekte. Konuyla ilgili Sn. Nurettin Değirmenci’den aldığım iki yazı, bu gelenlerden çok farklıydı. Birinci yazıda, Osmanlıda idari yönetimin işleyişi ve vergilerin (haraçların) toplanışına dair tespitler; ikinci yazıda, Osmanlılar hakkında açıklayıcı bilgilerin yanında, Osmanlı Belgelerine nasıl
Ergani Bölgesinde Arkeolojik Araştırmalar
okuma süresi: 6 dk.
Önemli bir bilim insanının İngilizce yazdığı Hilar ile ilgili bir yazıyı bilgilerinize sunmak istiyorum. İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Prehistorya Anabilim Dalı Başkanı ve Türkiye Bilimler Akademisi Konsey Üyesi Prof. Dr. Mehmet Özdoğan hocamın incelemem için bana verdiği İtalya-Roma Üniversitesi Eski Çağlar Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Eugenia Equini Schneider‘in kaleme aldığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler Genel Müdürlüğü’nce yayınlanan X. Araştırma Sonuçları Toplantısı‘nda (Ankara 25-29 Mayıs 1992, s: 249-260) İngilizce olarak yer alan HİLAR ile ilgili bu yazı; Hilar/Ergani, dahası Bölge tarihini yakından ilgilendirmektedir. Yazıyı önemli bulmam nedeniyle, ricam üzerine mesai arkadaşım Çev. Müh. Yunus Koç Türkçe çevrisini
İnsanların İlk Kâbe’si: Göbekli Tepe
okuma süresi: 7 dk.
Urfa’nın sürekli peygamberler şehri olduğu söylenir. Meğer boşuna değilmiş, dahası varmış: Urfa il sınırları içinde yer alan Göbekli Tepe, günümüzden 12 bin yıl önce bir inanç merkezi, insanoğlunun ilk hac yerlerinden biriymiş. Göbekli Tepe gizemli olduğu kadar, hikâyesi de ilginçtir. Şavak adında bir çiftçi, bir gün tarlasını sürerken bir heykel bulur. Çevresinin yönlendirmesiyle bulduğu heykeli para eder düşüncesiyle müzeye götürür. Müzedeki yetkililer heykelin tarihi bir özelliği olmadığı savıyla heykeli müze ambarına atarlar. Yıllar sonra müzeye gelen uzman kişiler tarafından incelenen heykelin gerçek değeri anlaşılır; heykelin bulunduğu tepenin, birkaç metre derinliğine inilince, saklı muhteşem tarih gün yüzüne çıkar. Kazılarla gün yüzüne
Göbekli Tepe Kitabında Çayönü ve Aldığım Bir Mesaj
Göbekli Tepe, Urfa’nın 20 km kuzeydoğusunda yer almakta olup, günümüzden 12 binyıl öncesinin bir inanç merkezi, yani insanoğlunun ilk HAC yerlerinden biridir. Denizden yüksekliği 834 metredir. Urfa’dan bakıldığında görülebilecek bir yerde, geniş görüş mesafelerini görebilecek hâkim bir noktadadır. Neolitik Dönem ve son avcı-toplayıcı topluluklara dair bilgileri barındırması, tarihsel olarak, yerleşik yaşama geçiş aşamasını temsil etmesi ve günümüzden 12 binyıl öncesine ışık tutması nedeniyle önemli yerleşim yerlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Tepe’de, bugün bir ziyaret, bir dilek ağacı ve eski bir mezarlık bulunmaktadır. 12 yıldır Alman arkeolog Klaus Schmidt ve ekibi burada kazı ve incelemeler yapmaktadır. Kazılardan elde edilen bulgular ile